Kamperveen, Kootwijkerbroek enhet recht in film

Een niet onaardig deelgebied van de studie van het recht is het gebied van recht en film. In Nederland bestaat hiervoor nog weinig aandacht, maar met name in Engeland en de Verenigde Staten worden daar serieuze boeken en artikelen over geschreven.

De gedachte is dan bijvoorbeeld dat de juiste films - net als veel goede boeken - een educatieve functie vervullen bij het ontwikkelen van empathisch vermogen bij juristen en juristen dwingen tot nadenken over grote vragen.

Dat een film evenals een boek een functie kan hebben ten aanzien van de beleving van, het nadenken over het recht staat voor mij wel vast. De meer interessante vraag is echter of die dimensie film iets kan toevoegen waartoe literatuur niet in staat is.

Ik zou menen van wel, in elk geval binnen het domein van de non-fictie. Wat film volgens mij namelijk vele malen beter kan dan literatuur zou kunnen is het letterlijk verbeelden van situaties waarin mensen in hun dagelijks leven worden geconfronteerd met vraagstukken van recht en rechtvaardigheid.

Een goed voorbeeld valt te geven aan de hand van een in de landelijke media nauwelijks opgemerkte uitspraak van het College van Beroep voor het bedrijfsleven van 30 juni jl. ( ECLI:NL:CBB:2015:188 ) in de zogenaamde MKZ-zaak Kamperveen. Aanleiding van die vele jaren slepende procedure was een uitbraak van mond- en klauwzeer in 2001. De uitbraak begon in het Verenigd Koninkrijk en stak naar verluidt kort nadien ook de kop op bij een geitenhouderij in Oene. Vanaf die geitenhouderij was kort voordien vee vervoerd naar een boerderij in Oosterwolde. Het laboratorium ID-Lelystad onderzocht de in Oosterwolde afgenomen monsters en daarbij bleken er 47 van de 57 positief. ID-Lelystad concludeerde toen dat ook de boerderij in Oosterwolde besmet was. Vervolgens liet de staatssecretaris van Economische Zaken alle veehouderijen binnen een cirkel van 2 kilometer van die boerderij ruimen. Kamperveen ligt binnen die cirkel. De gedupeerde veehouders uit Kamperveen betwijfelden de aan deze ruimingen ten grondslag liggende besmetverklaring en bestreden de ruimingsbesluiten in rechte.

Op 19 december 2008 ( ECLI:NL:CBB:2008:BH2628 ) oordeelde het CBb – overigens na een voorafgaand prejudicieel rondje langs het Europese Hof te Luxemburg - in een tussenuitspraak dat de staatssecretaris op grond van het EU-recht verplicht was om direct preventieve maatregelen te nemen zonder de veehouders vooraf de gelegenheid te bieden kennis te nemen van het laboratoriumonderzoek. Zulks stond er evenwel niet aan in de weg dat de staatssecretaris later – in de bezwaarprocedure - de veehouders alsnog inzage had moeten geven in de dossiers van het onderzoekslaboratorium. Het CBb vernietigde om die reden de beslissing op bezwaar en gelastte dat de staatssecretaris opnieuw diende te beslissen op de door de veehouders ingebrachte bezwaren. Niet geheel verrassend werden die bezwaren vervolgens toch ongegrond bevonden, hetgeen de veehouders andermaal voor het CBb bracht.

Het CBb oordeelt nu dat de staatssecretaris op goede gronden heeft geconcludeerd dat de betwiste vaststelling van het laboratorium juist was. ID-Lelystad gebruikte weliswaar een verkorte test, maar volgens het CBb maakt die verkorting niet dat de uitkomst van de test onvoldoende betrouwbaar was. Daarbij speelt een rol dat de monsters later wel volledig zijn getest en de toen behaalde uitslagen de uitslagen van de verkorte test bevestigen. Daarmee valt definitief het doek voor de veehouders uit Kamperveen.

De overwegingen van het CBb ogen weinig opwindend en onthullen weinig tot niets van de wereld die achter deze bijna vijftien jaar durende rechtsgang schuilgaat. Een dergelijk inkijkje biedt gelukkig de film, ‘Mannenbroeders van Kootjebroek’, een documentaire van Gert Jan Lassche voor de Evangelische Omroep. In deze documentaire worden enkele hoofdrolspelers gevolgd in de strijd van niet de Kamperveense veehouders, maar Kootwijkerbroekers om aan te tonen dat in 2001 ten onrechte hun veestapels besmet zijn verklaard met mkz en dus ook ten onrechte van overheidswege zijn geruimd.

De documentaire laat heel goed de gelaagdheid van de problematiek zien.

In de eerste plaats zijn daar - op een wat basaal niveau - de bestuursrechtelijke procedures die in de zaak Kootwijkerbroek in belangrijke mate parallel lopen – en overeenkomen – met de voor beschreven Kamperveense procedures. Zelf ben ik ook bij een aantal van die procedure betrokken.

In de tweede plaats is daar de arrogantie van de macht ten opzichte van de normale burger, en de woede en frustratie die een dergelijke houding teweeg brengt bij die burger. De in de documentaire gemonteerde optredens van de toenmalige ministers Brinkhorst en Veerman zijn schoolvoorbeelden van hoe een bewindspersoon zich nooit behoort te gedragen.

In de derde plaats is er de extra spanning die het geloof veroorzaakt in de houding van de mensen uit Kootwijkerbroek. Is de mkz een straf van God? Is het ruimen van vee – en de wijze waarop dat gebeurt - wel voldoende respectvol ten opzichte van de schepping. En meest pregnant: mag – zelfs met geweld - worden opgekomen tegen besluiten van de wereldlijke machthebbers als die besluiten lijnrecht ingaan tegen de persoonlijke overtuiging van wat goed en rechtvaardig is?

In dit geval geeft de film de zaak een ziel, een reliëf dat nooit kan worden bereikt in een processtuk of een uitspraak. De film heeft hier – haast letterlijk – een toegevoegde waarde. De film brengt de uitspraak tot leven. Daarmee is de zaak Kamperveen – en is ook de zaak Kootwijkerbroek – een ideaal (nationaal) voorbeeld van hoe film kan bijdragen aan (beter) begrip van het recht, en de daarbij betrokken belangen.

Of het de Kootwijkerbroekers net zo zal vergaan als de Kamperveeners? Dat zal moeten blijken.

De zaak Kootwijkerbroek is nog onder de rechter. De film is als productie overgelegd…