Redactioneel

"We leven in een bezeten wereld. En wij weten het. Het zou voor niemand onverwacht komen, als de waanzin eensklaps uitbrak in een razernij, waaruit deze arme Europese mensheid achterbleef in verstomping en verdwazing…" Deze zinnen zijn uit de pen van Johan Huizinga, geschreven in 1935.1 Ook al zijn er verschillen tussen toen en nu, het is wat ons betreft moeilijk deze woorden niet te lezen met de huidige actualiteit in het achterhoofd. In de jaren twintig van de vorige eeuw was er volop vrijheid, technologische vooruitgang en mondialisering, maar vervolgens, in de jaren dertig, brak een onzekere periode vol onrust, patriottisme en protectionisme aan. In alles zie je raakvlakken met de huidige tijd.

Met onder meer de beëdiging van Donald Trump als president van de Verenigde Staten zitten we in een onstuimige periode waarin een nieuwe fase is aangebroken in de geopolitieke en economische verhoudingen.

Dit alles raakt ook de wereld van agrifood. Zo had in zijn eerste termijn als president Trump's economische beleid de nodige gevolgen voor voedsel en voedselzekerheid in de EU. Zijn protectionistische aanpak, met name de handelsoorlogen en tarieven op importproducten, beïnvloedden de voedselketen wereldwijd. Trump voerde in zijn eerste termijn een agressieve handelsstrategie, vooral tegen China, wat leidde tot wederzijdse invoerheffingen. Hierdoor daalden de Amerikaanse landbouwexporten, zoals soja en maïs, naar China. Als gevolg hiervan probeerden Amerikaanse boeren hun producten af te zetten op andere markten, waaronder de EU. Dit leidde tot prijsdruk en concurrentie voor Europese boeren. In die periode zette Trump ook de onderhandelingen met de EU stop over een Trans-Atlantisch Vrijhandels- en Investeringsverdrag (TTIP). Tegelijkertijd sloot Trump bilaterale deals die Amerikaanse voedselproducten bevoordeelden, wat de EU-markt verstoorde. Ook probeerde hij de EU-markten open te breken voor Amerikaanse agrarische producten die niet aan Europese voedselstandaarden voldeden, zoals met hormoon behandeld rundvlees en genetisch gemodificeerde gewassen.

Hoe Trump's tweede termijn precies zal verlopen, weten wij niet. Maar, dat het (wederom) onstuimig zal zijn, is in onze ogen geen gewaagde voorspelling. Ook deze keer zijn daarom effecten op de voedselvoorziening in de EU niet uit te sluiten. Een van de belangrijkste maatregelen die president Trump overweegt, zijn importheffingen van 25% op Europees staal en aluminium. Zal deze protectionistische benadering leiden tot vergeldingsmaatregelen van de EU, waaronder beperkingen op de import van bepaalde Amerikaanse landbouwproducten? Zo ja, welke dan? Een dergelijke escalatie van handelsconflicten zal ongetwijfeld van invloed zijn op de beschikbaarheid en prijzen van voedsel in de EU. Want, het vermoedelijke gevolg van beperkingen op Amerikaanse landbouwimporten zijn hogere voedselprijzen en verstoringen in de toeleveringsketen. Daarnaast heeft president Trump aangegeven dat hij wil dat Europa meer Amerikaanse landbouwproducten afneemt. Ook hiervoor geldt dat dit gevolgen zal hebben voor de interne landbouwmarkt en voedselveiligheidsnormen van de EU.

Kortom, de wereldwijde focus lijkt zich steeds meer te verplaatsen van samenwerking en economische groei naar competitie en eigen belang. Gevolgen voor bedrijven en consumenten zijn dan niet uitgesloten: mogelijk prijsstijgingen en verstoorde toeleveringsketens , en een wereld waarin economische onzekerheid toeneemt. Op mondiaal niveau kunnen deze conflicten de wereldeconomie ontwrichten, omdat landen als reflex zich vastbijten in het beschermen van hun eigen belangen. Het gevolg? Hopelijk niet die 'bezeten wereld' van Huizinga, waarin economische paranoia en vijandigheid de overhand krijgen, in plaats van samenwerking en wederzijds voordeel.

Maar, gelukkig is het niet alleen kommer en kwel in de wereld. Voor u ligt een nieuwe editie van ons tijdschrift. We beginnen met een kritische bijdrage van Robert Baayen en Caroline Wolberink over twee nieuwe voorstellen van de Europese Commissie om boeren te helpen die op 10 december 2024 zijn gepubliceerd: een nieuwe verordening over grensoverschrijdende handhaving van de richtlijn Oneerlijke handelspraktijken en een voorstel voor aanpassingen aan de Gemeenschappelijke marktordening (GMO)-verordening. Bij de schrijvers roepen deze voorstellen het beeld op van politiek paniekvoetbal, waarbij snelheid belangrijker wordt gevonden dan zorgvuldigheid. Dat is in zijn algemeenheid niet wenselijk, maar in deze onstuimige periode waarin de EU zich bevindt wat ons betreft nog onwenselijker. Wil men niet juist nu dat zorgvuldigheid zegeviert? De publieke consultatie loopt tot 10 maart 2025 en belanghebbenden worden uitgenodigd op de voorstellen te reageren.

Zoals eerder, hebben wij ook in deze editie weer een Engelstalige bijdrage. Deze keer van Gerardo Figueiredo Junior over de EU-Mercosur partnerschapsovereenkomst. Op 6 december 2024 hebben de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, en de presidenten van de vier Mercosur-landen (Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay) de onderhandelingen over het Mercosur-akkoord na 25 jaar inhoudelijk afgerond. Gerardo Figueiredo Junior beschrijft uitvoerig de oorsprong, het doel en de impact van deze overeenkomst, en laat daarmee wat ons betreft zien hoe samenwerking, ook op het terrein van landbouw, voordelig is voor zowel de EU en de Mercosur-landen. Daarna neemt Magriet Mantingh in haar column de lezer mee in de wereld van Pesticidenverordening 1107/2009 en roept de overheid op het voorzorgsprincipe toe te passen en gezinnen die voor hun baby´s en peuters zelf voedsel bereiden, te adviseren biologisch geteelde producten te kiezen.

Mag men de kleur van een jurk aanduiden als met het woord 'champagne'? Volgens de rechtbank Den Haag mag dat. In haar scherpe annotatie analyseert Elise Menkhorst de intellectueel eigendomsrechtelijke aspecten van deze uitspraak van 9 september 2024. Bernd van der Meulen is daarna in zijn annotatie kritisch over het arrest van het EU-Hof in C-745/22, Micreos van 22 februari 2024. Enerzijds levert het EU-Hof een bijdrage aan de ontwikkeling van het Europese levensmiddelenrecht op het vlak van decontaminanten, maar de wijze waarop het Hof dat doet stuit Bernd van der Meulen tegen de borst. Hij legt uit waarom.

Deze annotaties worden gevolgd door een nieuwe rubriek in ons tijdschrift: opinies. Deze rubriek is voor korte opiniërende bijdragen, en de redactie roept belangstellenden opinies in te sturen. Deze eerste opinie is geschreven door – wederom – Bernd van der Meulen. Hij roept op om binnen de EU na te denken over de introductie van één uniform Europees levensmiddelenetiket in de Engelse taal, in plaats van het huidige vereiste dat levensmiddelen geëtiketteerd worden in de landstaal.

Silvia Gawronski gaat vervolgens in haar bijdrage in op de nieuwe Verordening Algemene Productveiligheid 2023/988 die op 13 december 2024 in werking is getreden. Zij signaleert hierin de belangrijkste aspecten van deze veranderingen en geeft waar mogelijk praktische tips voor levensmiddelensector. Nuttig!

De laatste bijdrage in deze editie is een bewerking van het afscheidscollege van Bernd van der Meulen als hoogleraar aan de universiteit Wageningen. Op zijn Van der Meulense wijze reflecteert hij op – wat hij noemt – de demonen en dogma's van het levensmiddelenrecht, in de hoop de lezer weerbaar te maken tegen de 'ultieme waarheid', zodat dialoog en tolerantie blijven bestaan. Tot slot eindigen wij met onze onvervalste evenementenagenda voor het levensmiddelenrecht.

Veel leesplezier in deze onstuimige tijd!

Namens de redactie,

Martijn van der Heide en Jurian Langer