Verruimd verhaal van massaschade

Sinds 2005 kennen wij in ons recht de mogelijkheid van een collectieve afwikkeling van massaschade, materieel in de artikelen 7:907-910 BW en formeel in de artikelen 1013-1018 Rv. Deze artikelen zijn ingevoerd bij de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschades (WCAM).

De WCAM beoogt de afwikkeling van massaschades te vergemakkelijken. Aanleiding voor de totstandkoming van de wet was destijds het verzoek van de Stichting ‘DES-schadefonds’ om het wettelijk mogelijk te maken een overeenkomst over de afwikkeling van de schade veroorzaakt door het gebruik van het DES-hormoon algemeen verbindend te verklaren.

De kern van de WCAM is dat eerst tussen de schade-veroorzaker en de benadeelden overeenstemming moet worden bereikt over de afwikkeling van hun schade, waarna de rechter – aangewezen is het Hof Amsterdam – op verzoek van voldoende representatieve stichtingen of verenigingen de vaststelling van die overeenkomst algemeen verbindend verklaart. De verbindendverklaring heeft tot gevolg dat ook benadeelden die niet betrokken waren bij de totstandkoming van de overeenkomst daaraan rechten kunnen ontlenen. Inmiddels heeft het hof Amsterdam zes van dergelijke WCAM-overeenkomsten verbindend verklaard. Mij zijn overigens geen uitspraken bekend waarin een verzoek om verbindendverklaring is afgewezen. Wel is er een tussenuitspraak, waarin het hof partijen gelegenheid biedt om de WCAM-overeenkomst aan te passen.

Op 7 juli jl. is - ter uitvoering van een motie-Dijksma – ter (publieke) consultatie voorgelegd een wetsvoorstel dat - naast de hiervoor al bestaande mogelijkheid tot collectieve afwikkeling van massaschade - wil komen tot invoering van een collectieve schadevergoedingsactie. Onder het huidige systeem kunnen schadeveroorzakers die geen schaderegeling willen sluiten niet daartoe worden gedwongen. Daarin wil het wetsvoorstel verandering brengen door het bestaande verbod (in art. 3:305a BW) tot het vorderen van collectieve schadevergoeding in geld af te schaffen. Daarnaast wordt een ‘representativiteitsvereiste’ geïntroduceerd voor belangenorganisaties die namens gedupeerden willen optreden. Tot 1 oktober 2014 kan op het wetsvoorstel worden gereageerd.

Hoewel kan worden toegegeven dat invoering van het voorstel zeker de gewenste ‘stok achter de deur’ kan zijn om onwillige schadeveroorzakers tot regelingen te dwingen, kunnen bij dat voorstel ook zeker de nodige kritische kanttekeningen worden geplaatst. Ik noem er – vanwege de ruimtebeperking die een column als de onderhavige nu eenmaal met zich brengt – slechts twee.

In de eerste plaats wordt mijns inziens in het voorstel onderschat in welke mate de beoogde wetswijziging in Nederland een claimcultuur zal aanwakkeren. In de toelichting op het voorstel wordt er in dit verband op gewezen dat het Nederlandse rechtsstelsel geen ‘punitive damages’ kent, alsmede dat de procedure inzet op een schikking en op een collectieve schadeafwikkeling op basis van door partijen voorgestelde schadecategorieën. Ik wil een en ander graag aannemen, maar waarom die factoren in belangrijke mate zouden voorkomen dat bij elk geval van massaschade door ‘ambulance chasers’ stichtingen en verenigingen in het leven worden geroepen om namens een collectief schade te claimen vermag ik niet in te zien.

In de tweede plaats meen ik bij lezing van voorstel en toelichting dat onvoldoende rekenschap wordt gegeven van het feit dat de beoogde wetswijziging niet alleen een nieuwe claimroute opent voor – en ik chargeer natuurlijk – zielige slachtoffers van gemene ondernemingen, zoals gedupeerde beleggers, patiënten aan wie een slecht medicijn is verkocht of slachtoffers van een massale salmonellavergiftiging. De open te stellen procedure maakt namelijk geen onderscheid naar de oorzaak van de schade: het maakt dus niet uit of het gaat om schade als gevolg van – bijvoorbeeld - wanprestatie, productaansprakelijkheid of falend toezicht. Zij opent dus ook – om maar een paar niet geheel ondenkbeeldige gevallen te noemen – de mogelijkheid om ‘als collectief’ de Staat aan te spreken voor de wijze waarop is omgegaan met de Q-koorts, een gemeente die onvoldoende toezicht heeft gehouden op naleving van vergunningen of een waterschap dat verwijtbaar een overstroming niet heeft weten te voorkomen. Het wetsvoorstel bergt daarmee een reëel risico in zich dat het als een boemerang terugslaat, in die zin dat het veeleer de overheid dan het bedrijfsleven zou kunnen zijn waar de financiële effecten van het voorstel het sterkst gevoeld worden. Ik zou menen dat dit vooruitzicht in de verdere parlementaire gedachtevorming nog enige bijzondere aandacht zou verdienen.