Consolidatierecht

Het thema van dit nummer is 'consolidatie'. Het feit dat een geheel nummer aan dit thema is gewijd, bewijst dat 'to consolidate or not to consolidate' een actuele vraag blijft. Het al dan niet consolideren van een andere entiteit kan immers een majeure impact hebben op hoe de geconsolideerde jaarrekening eruit komt te zien. Wordt voldaan aan het consolidatiecriterium, dan dienen alle activa, passiva, baten en lasten te worden meegenomen in de consolidatie. Hierdoor kunnen entiteiten er belang bij hebben om hun belangen in andere entiteiten juist wel of juist niet te willen consolideren, of om überhaupt geen geconsolideerde jaarrekening op te stellen. Bij de consolidatieregelgeving is er dan ook de nodige aandacht om 'misbruik' van consolidatie tegen te gaan. Na majeure incidenten (bijvoorbeeld Enron, kredietcrisis) komen er nieuwe initiatieven om ervoor te zorgen dat entiteiten niet ten onrechte buiten de consolidatie blijven.

Consolidatie heeft voor de meeste juristen iets tegennatuurlijks. Centraal in het denken van een jurist staan immers (rechts-)personen en hun individuele rechten en verplichtingen. De enkelvoudige jaarrekening geeft daarin inzicht in en heeft dus (juridisch) nut. In de geconsolideerde jaarrekening worden rechten en verplichtingen van diverse entiteiten bijeen gebracht, en het resultaat daarvan is 'slechts' economisch van belang. Dat die economische werkelijkheid voor veel (zo niet de meeste) partijen het belangrijkste is, vergeten juristen regelmatig. De juridische werkelijkheid wordt voor partijen vaak pas (weer) van belang als er iets misgaat. Met name bij insolventiesituaties wordt de financiële positie van een individuele rechtspersoon relevant, met de fiduciaire plichten voor bestuurders en commissarissen die daarbij passen, en wordt de enkelvoudige jaarrekening een relevant richtpunt.

Consolidatie bergt ook een interessante wisselwerking tussen het juridische en het economische in zich. Doel en achtergrond van consolidatie is economisch ingegeven, maar is vervolgens in wet- en regelgeving gedefinieerd. In laatste instantie moet de consolidatie ook door juristen (rechters) worden getoetst in zaken waar het de rechten en verplichtingen van partijen raakt. Die worstelen vervolgens geregeld met de economische inhoud van het consolidatiebegrip, en kijken op hun beurt dan vaak naar economisch onderlegde specialisten (accountants) voor advies om het juridische begrip uit te leggen en op een specifiek feitencomplex toe te passen. Zo beschouwd begint en eindigt de discussie over consolidatie bij accountants.

De vraag zou dan ook gesteld kunnen worden of juristen eigenlijk wel een relevante bijdrage hebben te leveren bij discussies omtrent consolidatie, of dat die niet beter geheel aan accountants zou kunnen worden overgelaten. Ik sluit niet uit dat de twee beroepsgroepen deze vraag anders beantwoorden, waarbij geldt dat juristen al snel vinden dat een onderwerp te belangrijk is om 'slechts' aan deskundigen te worden overgelaten. Dit tijdschrift neemt hierin – uiteraard – een neutrale opstelling in. Het laat in dit themanummer juristen, accountants en juristen/accountants onder andere aan het woord over de zin en onzin van consolidatie, de consolidatiecriteria en de 408-vrijstelling, vanuit de gedachte dat zo er wrijving is tussen de disciplines, die slechts glans kan geven aan het debat.