Transacties met min of meer verbonden partijen

Transacties met verbonden partijen is een actueel thema. De Europese Commissie heeft dit als een van de vijf thema’s geïdentificeerd waar aandeelhouders te weinig toezicht houden op beursvennootschappen. Transacties met verbonden partijen kunnen de vennootschap en haar (minderheids)aandeelhouders schade toebrengen, omdat de verbonden partij de gelegenheid krijgt zich aan de vennootschap toebehorende waarde toe te eigenen; doeltreffende waarborgen voor de bescherming van de belangen van aandeelhouders zijn om die reden van groot belang, aldus de Europese Commissie in haar Actieplan uit 2012.2 Dit Actieplan heeft handen en voeten gekregen in een herziening van de Aandeelhoudersrechtenrichtlijn (Nieuwe Richtlijn).3 De uiterste implementatiedatum is 10 juni 2019. Daarnaast houdt de boekhoudaffaire van Steinhoff N.V. de gemoederen bezig. In deze affaire spelen met name transacties tussen Steinhoff en entiteiten die door (voormalige) bestuurders en commissarissen werden gecontroleerd of waarvan de uiteindelijke belanghebbende in nevelen gehuld is.

Steinhoff N.V. is in 2015 opgericht. Haar aandelen worden sinds november 2015 verhandeld op de beurzen in Frankfurt en Johannesburg. De eerste jaarrekening van Steinhoff (boekjaar t/m 30 september 2016) was onderwerp van een jaarrekeningprocedure bij de Ondernemingskamer (OK), aangespannen door een joint venture partner. Deze procedure is in een eerder nummer van dit tijdschrift door Van Geffen besproken.4 Nog voor de beschikking van de OK heeft Steinhoff via persberichten in december 2017 meegedeeld dat er in het kader van het onderzoek van de jaarrekening 2017 onregelmatigheden waren aangetroffen in de financiële verslaggeving die ook de jaarrekening 2016 betreffen, zodat het publiek niet langer op deze jaarrekening kan vertrouwen.5 De publicatie van de jaarrekening 2017 is door Steinhoff uitgesteld totdat het interne onderzoek naar de onregelmatigheden is afgerond.

In dezelfde periode heeft Viceroy Research Group een rapport over Steinhoff gepubliceerd met de subtitel: How Steinhoff management use off-balance-sheet entities to obscure losses and enrich themselves.6 Viceroy beschrijft een aantal transacties die Steinhoff met verbonden partijen zou zijn aangegaan, welke als volgt kunnen worden samengevat:

1. Steinhoff heeft in 2015 alle aandelen in GT Global Trademarks overgedragen aan een joint venture, waarin Steinhoff een belang hield van 45%. De andere 55% was (indirect) in handen van Campion Capital (een private equity onderneming). De koopprijs werd omgezet in een lening. Campion Capital is in juni 2014 opgericht door (onder meer) S. Schmidt, de voormalige CEO/CFO van Steinhoff die in 2013 is teruggetreden.
2. Begin 2016 heeft Steinhoff alle aandelen in JD Consumer Finance aan een dochter van Campion Capital overgedragen. JD Consumer Finance is een verschaffer van consumentenkrediet die grote verliezen leed. Viceroy vermoedt dat ook deze koopprijs werd omgezet in een lening.
3. Southern View Finance wordt gecontroleerd door C. Wiese, tot zijn aftreden in april 2018 commissaris en aandeelhouder van Steinhoff.7 Southern View Finance verleende (via dochter Capfin) consumentenkrediet aan klanten van Steinhoff (via dochter Pepkor Holdings). In oktober 2015 is Capfin verkocht aan een dochter van Campion Capital. Capfin is verlieslatend. Steinhoff heeft in 2015 twee bankleningen van Southern View Finance overgenomen (deze zijn eind 2016 afgelost). In juli 2016 (nadat JD Consumer Finance door Steinhoff aan Campion Capital was overgedragen) heeft Southern View Finance haar portefeuille vorderingen aan JD Consumer Finance overgedragen. Eind 2016 heeft Steinhoff twee deelnemingen van Campion Capital (salarisadministratie en incasso) overgenomen.
4. Genesis Investment Holding is in maart 2013 opgericht door Schmidt en heeft daarop kika-Leiner gekocht, waarbij de koopprijs werd gefinancierd uit de opbrengsten van een aandelenuitgifte door Steinhoff. Zes maanden later heeft Steinhoff de vastgoedportefeuille van kika-Leiner verkregen voor een prijs die 20% boven de koopprijs voor kika-Leiner lag. Genesis Investment Holding heeft Steinhoff vlak voor de beursnotering via een reverse takeover overgenomen.

In april van dit jaar verschenen er in de pers berichten over mistige vastgoedtransacties met partijen waarvan niet kan worden achterhaald wie de uiteindelijke belanghebbende is, waardoor het vastgoed voor een bedrag van €1,1 miljard te hoog in de boeken van Steinhoff staat. Steinhoff taxeerde het vastgoed zelf en baseerde deze taxatie mede op huuropbrengsten van haar eigen groepsvennootschappen.8

Steinhoff heeft inmiddels een nieuwe CEO en een nieuwe CFO en vijf nieuwe onafhankelijke commissarissen. De voorzitter van de audit en risk committee is aangebleven. Eind juni heeft Steinhoff haar halfjaarrapport 2018 gepubliceerd (met balansdatum 31 maart 2018). Dit rapport wordt voorafgegaan door een brief van de voorzitter van de raad van commissarissen aan stakeholders over de ‘beweerdelijke’ onregelmatigheden in de financiële verslaggeving. De nadruk van het interne onderzoek ligt op transacties met bepaalde, mogelijk verbonden partijen die mogelijk niet onder normale marktvoorwaarden zijn aangegaan. Steinhoff doet intussen haar best om de leningen te innen die aan dergelijke partijen zijn verstrekt.

Op basis van de onderzoeksresultaten tot nu toe, komt Steinhoff in haar halfjaarrapport 2018 met gecorrigeerde openingscijfers. De grootste afwaarderingen betreffen goodwill (€1,1 miljard, 10%) en merken (€1,7 miljard, 32%) als gevolg van nieuwe cash flow berekeningen en een hogere disconteringsvoet. Daarnaast worden de vastgoedobjecten afgewaardeerd met €1,3 miljard (25%) op basis van taxaties door CBRE waarin uitsluitend de huuropbrengsten van derde partijen zijn betrokken.9 De afboeking op oninbare leningen bedraagt €26 miljoen.

Steinhoff maakt haar geconsolideerde jaarrekening sinds boekjaar 2015 op overeenkomstig IFRS. IAS 24 verlangt informatie over alle zeggenschapsrelaties met verbonden partijen (ook indien er geen transacties in het boekjaar zijn verricht) en alle transacties met verbonden partijen (ook indien deze onder normale marktvoorwaarden zijn aangegaan). IAS 24 bevat een limitatieve opsomming van verbonden partijen. Entiteiten die worden beheerst door personen die in het relevante boekjaar geen bestuursfunctie meer hebben bij de beursvennootschap, worden niet als verbonden partij aangemerkt. Commissarissen vallen ook buiten de reikwijdte van de definitie.10 Dat betekent dat Campion Capital en Southern View Finance niet als verbonden partij hoefden te worden aangemerkt. GT Branding Holding en Genesis Investment Holding zijn dit hoogstwaarschijnlijk wel. De vastgoedtransacties van Steinhoff zijn een klassiek voorbeeld van creatief boekhouden, waarbij doelbewust gedurende meerdere jaren een veel te rooskleurig beeld is geschetst van de financiële positie van Steinhoff. In hoeverre de andere door Viceroy geïdentificeerde transacties met ditzelfde oogmerk zijn aangegaan, blijkt misschien uit het finale onderzoek.

De Nieuwe Richtlijn introduceert een openbaarmakingsplicht voor beursvennootschappen op het moment dat zij een transactie met een verbonden partij aangaan. Voor het begrip ‘verbonden partij’ wordt aansluiting gezocht bij IAS 24. De nieuwe regeling wordt in dit nummer besproken.

Naar aanleiding van bovenstaande observaties rijst de vraag of het begrip ‘verbonden partij’ niet zou moeten worden verruimd met personen, die in een periode van bijvoorbeeld twee jaar voorafgaande aan het boekjaar een bestuursfunctie bij de beursvennootschap hebben vervuld, en commissarissen. Tegelijkertijd realiseer ik me dat meer regelgeving niet voldoende is om boekhoudaffaires uit te bannen. In 2002 wijdde Timmerman een artikel aan de teloorgang van Enron en Arthur Andersen als gevolg van transacties waarin tegenstrijdige belangen speelden.11 Timmerman sloot af met een aantal waarnemingen en ideeën, waarvan ik de volgende wil herhalen:

Mooie regels hebben geen zin, als mensen er een puinhoop van maken.