McDonald's, recht en AI

Dat de smaakpapillen van vooral kinderen worden gekieteld door de snacks van McDonald's is al decennia voer voor sociologische beschouwingen.2 Daarbij staat de rationalisering en uniformering van het bedrijfsproces centraal. Ik moet bekennen dat de familie Neppelenbroek soms (niet vaak!) bij de McDrive te vinden is. De kritiek op bedrijven als McDonald's (denk ook aan IKEA) is dat op deze manier eenheidsworst wordt geserveerd, iets wat ten koste zou kunnen gaan van de plaatselijke cultuur (de McKroket ten spijt). In een antikapitalistische bui zou men kunnen spreken van een culturele kolonisatie.

Dat McDonaldisering ook een toepassing kan vinden in het recht, ondervond ik tot mijn verrassing bij mijn onderwijs. Voor het vak 'Digitale inhoud in het Vermogensrecht' in de master IT-recht in Groningen laat ik studenten een beschouwing schrijven over een stuk dat door ChatGPT is gegenereerd.3 Het doel is om de studenten te leren dat zij hun expertise kunnen inzetten om te laten zien dat de juridische beschouwing die door ChatGPT wordt gegenereerd op zijn best zo algemeen is dat deze weinig zegt, dat bronnen worden verzonnen en dat de tekst soms op de meest stellige manier volslagen flauwekul uitspuugt. Studenten vinden het zeer leerzaam om zodoende de mogelijkheden en beperkingen van deze algemene tekstgenerator te ondervinden.

Eén van de opdrachten betrof een voorgeschreven stuk van Matthijs Brons over de uitleg van overeenkomsten uit het tijdschrift 'Contracteren'.4 Hierin wordt onder meer ingegaan op de in de contractpraktijk bekende entire agreement clauses, oftewel enac-bepalingen, die tot doel hebben om zoveel mogelijk afspraken die niet in het geschreven contract staan, buiten werking te laten. Het college dat ik daarover geef, betreft de serie van uitspraken van de Hoge Raad over de meer of minder objectieve uitleg die aan enac-bepalingen moet worden gegeven. Kernpunt in het college is dat deze vrijwel altijd uit de Verenigde Staten afkomstige enac-bepalingen, gezien de daar vigerende parole evidence rule, aldaar een vaststaande betekenis hebben, maar in Nederland niet.

In de in het Nederlands gestelde prompt gaf ik de opdracht aan ChatGPT een tekst ('een kritische juridische beschouwing met tenminste zes rechtswetenschappelijke bronnen') te genereren over een geselecteerd deel van het artikel van Brons waarin de enac-bepaling aan bod komt. ChatGPT wist daar wel raad mee en kwam met een Nederlandse tekst waarin een niet eens zo beroerde beschrijving van de parole evidence rule werd gegeven. Gelukkig wisten de studenten om deze analyse heen te lezen: Brons stelt ook voorop dat de parole evidence rule in het Nederlandse recht niet bestaat.

Mijn masterstudenten weten dit. Maar letterlijk iedereen kan aan ChatGPT deze opdracht geven. En dan krijg ik een beetje een unheimisch gevoel. Het is goed dat de discussie wordt geopend over hoe juridisch geschoolde personen (ambtenaren, rechters, advocaten) met tekstgeneratoren hebben om te gaan,5 zeker nu naast googelende rechters ook ChatGPT-ende rechters blijken te bestaan.6 Maar ook leken krijgen op hun juridische vraag een betrouwbaar aandoend antwoord dat afhankelijk is van de teksten waarmee ChatGPT is getraind. Dat is niet de tekst van Brons, maar dat zijn denkelijk voor het overgrote deel teksten die het Anglo-Amerikaanse recht als uitgangspunt hebben. Om het met het beeld van de McDonaldisering te verbinden: de juridische snacks worden bereid met Amerikaanse ingrediënten.

Zou dit kunnen leiden tot een min of meer bedoelde receptie van het Anglo-Amerikaanse recht in de Nederlandse/Europese rechtssfeer? Moeten Nederlandse juristen straks in debat met leken die afgaan op de Anglo-Amerikaanse vooroordelen van AI? Het is niet ondenkbaar dat een nationale en Europese rechtssfeer alleen robuust kunnen blijven als de AI-trainingsdata ook uit die rechtssferen afkomstig zijn. Dan zullen Amerikaanse Techgiganten hun data aan de Nederlandse/Europese smaak moeten aanpassen, zoals ook McDonald's doet met de McKroket. Voer tot nadenken, dunkt me.