Trump en de CSRD

Column

Er gaat tegenwoordig geen editie van het Tijdschrift voor Jaarrekeningenrecht voorbij zonder dat aandacht is besteed aan de CSRD en de daaruit afgeleide ESRS. Een nieuwe ontwikkeling is de publicatie op 26 februari 2025 van het Omnibus-vereenvoudigingspakket: op basis van de voorgestelde nieuwe regels valt circa 80% van de ondernemingen niet meer onder de CSRD. De CSRD geldt dan alleen nog voor bedrijven met minstens 1.000 werknemers met een netto-omzet van meer dan 50 miljoen euro of een balanstotaal van meer dan 25 miljoen euro.  Toch vormt de CSRD op het vakgebied van de externe verslaggeving ook dan nog een revolutionaire ontwikkeling, vooral omdat de soort informatie die moet worden verschaft voor de meeste ondernemingen van een heel andere orde is dan tot nu toe gebruikelijk was.

Op wereldschaal vindt nu tegelijkertijd een andere revolutie plaats: het presidentschap van Trump2 en zijn daaropvolgende bizarre beslissingen en uitlatingen lijken de wereld, waaronder Europa, in een ongekende crisis te storten. En die crisis kan gevolgen hebben voor de CSRD, ook in zijn uitgeklede variant.

Trump heeft weinig op met ESG (Environmental, Social, Governance), dat is duidelijk. Hij draait op grote schaal de door Biden genomen klimaatmaatregelen terug, stapt uit het Klimaatakkoord van Parijs, en hanteert als een van zijn motto's 'drill, baby, drill' om de exploratie van olie en gas te bevorderen. Ook op 'Social'-gebied is Trump radicaal door ernstig inbreuk te maken op de 'human rights', met als exponent een verbod voor overheidsbedrijven tot het voeren van een diversiteitsbeleid en het sluiten van contracten met ondernemingen die diversiteit bevorderen. Bedrijven als Accenture en de Amerikaanse kantoren van Deloitte, PwC en KPMG dragen in reactie hierop hun diversiteitsbeleid ten grave:3 een teleurstellende overwinning van het geld. En ook op Governance-gebied faalt de regering Trump: de naam Elon Musk noemen is hier voldoende.

Maar, de CSRD is een Europese wetgeving: daar kan Trump toch geen invloed op uitoefenen? Helaas, ik zie drie gevaren.

Het eerste gevaar betreft de rapportering over de keten ('value chain'). De grote Europese ondernemingen die onderworpen zijn aan de CSRD dienen mede te rapporteren over ESG-aspecten bij de leveranciers en afnemers.4 Dat betekent dat ook ondernemingen die goederen of diensten leveren aan of goederen of diensten afnemen van een CSRD-plichtige onderneming data zullen moeten verzamelen en aanleveren ten behoeve van het geconsolideerde duurzaamheidsverslag.5 Dat kunnen ook Amerikaanse ondernemingen zijn. En of deze ondernemingen bereid zullen zijn, in hun beschouwing van het nieuwe universum, deze informatie op betrouwbare wijze te verzamelen, registreren en verstrekken, is de vraag. Voor de Europese onderneming doet zich dan het strategische vraagstuk of met de betreffende Amerikaanse onderneming nog zaken zal worden gedaan of niet. Dat is een ultieme test wat het echte DNA van een bedrijf is.

Het tweede gevaar.  Vanaf 2028 geldt dat niet-EU ondernemingen die omvangrijke activiteiten ontplooien in de Europese Unie,6 onderworpen worden aan de CSRD. Dat betekent dat ook Amerikaanse ondernemingen zelf op basis van de CSRD moeten gaan rapporteren, weliswaar met vereenvoudigde standaarden, maar wel over de gehele geconsolideerde groep, dus inclusief de niet-EU groepsmaatschappijen.7 Ook hier doet zich de vraag voor of Amerikaanse ondernemingen zich iets aan de Europese wetgeving gelegen zullen laten liggen. Het verzet vanuit de Verenigde Staten tegen de Digital Services Market Act doet het ergste vrezen. Deze wet is gericht op de digitale bescherming van de Europese consumenten. Op grond hiervan vallen de grote Amerikaanse Big Techbedrijven als Apple en Meta onder Europese regelgeving. Vicepresident J.D. Vance zei in zijn toespraak op de AI-top in Parijs 'bezorgd te zijn over recente berichten dat sommige buitenlandse regeringen overwegen de duimschroeven aan te draaien bij Amerikaanse bedrijven met een internationale aanwezigheid'.8 En dat zou ook zomaar de CSRD kunnen betreffen.

Het derde gevaar is het grootste gevaar: en dat is het niet behalen van het beoogde effect van de CSRD. Zoals al eerder in dit tijdschrift aangegeven,9 is de transparantie die volgt uit de CSRD en ESRS niet het doel maar een middel: een middel om gedragsverandering tot stand te brengen, een middel om te zorgen dat ondernemingen meer maatschappelijk verantwoord gaan ondernemen. Het mechanisme dat daarvoor zorgt bestaat uit de reactie van stakeholders op het duurzaamheidsverslag: ondernemingen die geen zaken meer willen doen met andere ondernemingen die niet voldoende presteren op ESG-gebied, consumenten die geen producten meer willen kopen of diensten willen afnemen van de ESG-achterblijvers, banken die aan deze ondernemingen geen kredieten meer willen verstrekken of alleen kredieten tegen een fors hogere rente. Als dergelijke negatieve reacties van stakeholders ontstaan zul je als bedrijf wel maatschappelijk verantwoorden moeten gaan ondernemen, als een 'license to operate'. Ik ben, mede door Trump en de aanhangers die hij ook in Europa (en Nederland) heeft, minder optimistisch dat dit mechanisme gaat werken. En als dat niet werkt, vervalt in belangrijke mate de zin van de CSRD. Ook een duurzaamheidsverslag dat neerkomt op 'wij doen niet aan duurzaamheid' kan CSRD-compliant zijn.10

Maar laat ik afsluiten met de hoop dat we te maken hebben met een tijdelijke inzinking en dat de wal het schip keert. En, niet te vergeten, de consumenten zijn de laatste schakel in de kasstroom van de keten en iedere consument kan zijn eigen verantwoorde keuzes maken. Daar kan een (samenvatting van het) duurzaamheidsverslag op basis van de CSRD bij helpen.