Opinie Filteren is gewoon censuur en daarmee basta
E. Dommering
Een filter is een toestel dat uit een inkomende stroom deeltjes
deeltjes afzondert die niet worden doorgelaten: vloeistoffen
en luchtstromen worden aldus ‘gezuiverd’, delen van
het licht kunnen worden tegengehouden. Ook een informatiestroom
kan worden gefilterd. Dat betekent dat het deel
van de informatie dat wordt weggefilterd niet openbaar
wordt gemaakt. Censuur is van oudsher een bekende methode
van het filteren van een informatiestroom. Toen de
boekdrukkunst opkwam, vreesden kerk en koning voor hun
gezag. Zij
Artikel kopen € 79,00 excl. BTW
In plaats van abonneren kunt u dit artikel ook afzonderlijk kopen.
zetten zich dus aan het filteren van informatie die
ze niet zelf hadden geproduceerd. Uit teksten werden delen
tegengehouden die schadelijk werden geacht voor het eigen
gezag. Sommige teksten waren zo schadelijk dat ze helemaal
werden verboden, of, als ze dan toch door het filter waren
geglipt, werden ze in het openbaar verbrand. Er werd niet
alleen op geloof en gezag gefilterd. Ook veiligheid en zeden
werden flink in de gaten gehouden. In de tijd dat film nog
op celluloid werd verspreid, ging regelmatig de schaar van
de censor in de filmrol. Seksscènes en beelden die gevaarlijk
waren voor de openbare orde of veiligheid (of wat de censor
onder al deze categorieën verstond) werden verwijderd. Je
kunt zeggen dat er van oudsher wordt gecensureerd om politieke
en sociale redenen en om redenen van veiligheid.
Het filteren van natuurkundige processen ging al snel mechanisch
in zijn werk. Filteren van informatiestromen bleef
lange tijd een menselijke aangelegenheid. Ook hier is het
internet echter de grote sprong voorwaarts in de informatievoorziening.
Filtering (censuur dus) kan nu uitgevoerd worden
zonder menselijke tussenkomst. De mens hoeft alleen
de filters nog maar in te stellen.
Op internet kun je informatie vinden op adressen. Dat zijn
domeinnamen die de mensen gebruiken en de daaraan gekoppelde
IP-nummers die de computers op internet aansturen.
Je kunt dus filteren door een van deze twee categorieën
adressen te laten blokkeren, omdat ze op een zwarte lijst
staan die de adresseercomputers kunnen lezen. De gebruiker
die op zijn PC om een zwarte lijst adres vraagt loopt
dood in een stoppagina. Je kunt ook filteren op inhoud van
webpagina’s (en ook e-mail verkeer, zoals bijvoorbeeld
Gmail doet om gerichte reclameboodschappen in de mail te
stoppen), door informatie met bepaalde woorden of beelden
met bepaalde kenmerken te onderscheppen. In het eerste
geval verbiedt je dus het hele boek. In het tweede geval
gaat de censor met een digitale schaar aan de slag. Hoe dat
precies in zijn werk gaat staat overzichtelijk beschreven in
een studie Access Denied1 en een WODC studie Filteren
van kinderporno op internet.2 Je kunt filteren op wereldniveau,
op landelijk en op lager niveau. Op wereldniveau is
een voorbeeld het Eschelon project, waar binnen het telefoonverkeer
over satellieten op ‘verdachte’ woorden wordt
gescreend. Filtering op landelijk niveau vindt plaats in centrale
servers waar al het internetverkeer binnenkomt en uitgaat.
Dat vindt plaats in (semi) dictatoriaal geregeerde landen,
zoals China. Dat hebben alle Olympische reporters in
China tot hun vreugde bij hun verblijf in Peking mogen bemerken.
In democratische landen, waar de centrale greep
op de informatiestromen minder stevig is, vindt filtering
plaats bij de toegangspoorten (de ISP’s). Op lager niveau
kan filtering binnen organisaties plaatsvinden (bijvoorbeeld
bibliotheken). Filtering is een wereldwijd om zich heen grijpende
praktijk zoals de figuur op p. 125 uit de studie Access
Deniedlaat zien.
Europa staat niet in deze figuur, omdat de onderzoekers
zich in hun studie op Azië en Afrika hebben gericht. Ze
dachten kennelijk dat daar wel de bad guyszouden zitten.
Daar komt in Europa snel verandering in, zoals de studie
Filteren van kinderporno leert, waarin filterpraktijken in
Scandinavië (Noorwegen was het eerste land waar men met
filtertechnieken begon), Verenigd Koninkrijk en Nederland
worden beschreven. Onder het vaandel van de bestrijding
van kinderporno en terrorisme zet het Europa wijd door.
Bij de discussie over de review van de Telecommunicatierichtlijnen
in het najaar 2008, diende het Europese Parlement
een amendement op de richtlijn Universele Dienstverlening
in (art. 32a) waarin het bestaan en de legitimiteit
van filtering het uitgangspunt is.
Waarom deugt filtering niet? Ik zie vier redenen waarom
dat zo is.
De eerste, meest vergaande, reden is dat filtering preventieve
controle op openbare informatiestromen is. Dat is
censuur. Art. 7 van de Nederlandse Grondwet (dat in dit
opzichtsterk is geformuleerd) verbiedt censuur bij alle
media. De wet mag bij andere media dan pers en omroep
leeftijdgrenzen aan de toegankelijkheid van informatie stellen
ter bescherming van de openbare zeden. Dit betekent
dat filteren op internet in strijd is met art. 7 Gw en dat een
wet die probeert aan de filterpraktijken een wettelijke basis
* Hoogleraar Informatierecht aan de Universiteit van Amsterdam.
1. Ronald Deibert, John Palfrey, Rafal Rohozinski & Jonathan Zittrain
(eds.), Access denied, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts,
2008.
2. W. Ph. Stol, H.W.K. Kaspersen, L. Kerstens, E.R. Leukfeldt & A.R.
Lodder, Filteren van kinderporno op internet. Een verkenning van
technieken en reguleringen in binnen- en buitenland, Den Haag:
Boom Juridische Uitgevers 2008.
U heeft op dit moment geen toegang tot de volledige inhoud van dit product. U kunt alleen de inleiding en hoofdstukindeling lezen.
Wanneer u volledige toegang wenst tot alle informatie kunt u zich abonneren of inloggen als abonnee.
