‘Wat, voor wie en hoe? Rol en identiteit van de staatssteunregels’ - Oratie uitgesproken op 6 december 2016 ter gelegenheid van het aanvaarden van de bijzondere leerstoel ‘Staatssteun in de Europese rechtsorde’ aan de Faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie van de Universiteit Utrecht
prof. dr. L.Y.M. Parret
Wat, voor wie en hoe? Waarom ben ik hier, wat is het nut van mijn bestaan? Het zouden zo vragen kunnen zijn die mevrouw Vestager, de Europese commissaris voor Mededinging, zichzelf stelt als ze voor de spiegel staat. Maar het gaat mij vandaag om de crisis van de Europese staatssteunregels, waar mevrouw Vestager als Europese commissaris verantwoordelijk voor is.
Zoals u allicht weet, mogen de lidstaten van de Europese Unie geen steun geven aan ondernemingen
Artikel kopen € 79,00 excl. BTW
In plaats van abonneren kunt u dit artikel ook afzonderlijk kopen.
waardoor deze een selectief voordeel krijgen en daardoor in een meer gunstige positie komen dan hun concurrenten. Deze regels staan in de Europese verdragen sinds eind jaren '50 maar kwamen relatief gezien pas laat tot ontwikkeling.[2]
De actualiteit van de afgelopen maanden heeft meer dan ooit laten zien hoe het krachtige instrument van het staatssteunverbod door de Commissie wordt gebruikt in zeer mediagevoelige zaken en met enorme gevolgen voor bedrijven.
De afgelopen tijd heb ik vaak de vraag moeten beantwoorden, ook en vooral buiten de juristenwereld, waarom ik me toch zo druk maak als het gaat over de acties van de commissaris tegen Starbucks, Apple, McDonald's enz.[3] Of ik soms jaloers ben op mevr. Vestager? Of ik er moeite mee heb dat grote bedrijven ook belastingen moeten betalen? Of ik dan niet vind (klinkt het dan vaak verwijtend) dat die grote dominante Amerikaans bedrijven eens flink moeten worden aangepakt? En wat heeft dat eigenlijk te maken heeft met concurrentie (want dat was toch mijn vak?). Het gaat om rechtvaardige fiscaliteit?
De strijd tegen Apple en anderen kan alleszins meesurfen op de golven van het huidig maatschappelijk sentiment. Het zal aan mij liggen maar ik moet inderdaad echt even slikken als ik voorzitter Juncker van de Europese Commissie hoor zeggen dat de Commissie met haar kruistocht in de fiscale zaken het ‘sociale gelaat van Europa’ heeft laten zien. Wie kan daar tegen zijn? Het zal aan mij liggen maar het ontgaat mij totaal wat het ene met het andere te maken heeft.
Ik antwoord maar steeds dat het doel niet altijd de middelen heiligt, zeker niet wanneer die middelen juridische procedures zijn, aangewend door een toezichthouder die tegelijkertijd een politiek orgaan is.[4] Met ingrijpende gevolgen voor lidstaten maar eigenlijk vooral voor ondernemingen.
Mijn probleem als jurist met deze zaken is wat ik zou noemen de ‘mismatch’ tussen het doel (als dat al duidelijk is, daar kom ik op terug) en het gekozen middel/instrument en de manier waarop dat instrument (de handhaving van het staatssteunverbod in een concrete zaak) wordt gebruikt. Een en ander gelet op de huidige stand van het recht en de context waarin Europa op dit moment moet functioneren.
En al vind ik het zelf ongelooflijk mooi dat we na Neelie Kroes, opnieuw een sterke dame hebben die het concurrentiebeleid in Europa bepaalt, neen, ik ben niet jaloers op mevrouw Vestager. Ik roep haar wel op om in de spiegel te kijken. En ik neem de recente fiscale zaken als een aanleiding om aan te geven waarom er wat mij betreft sprake is van een kritisch moment om de grote vragen te adresseren. De grote vragen een beetje zoals in een midlifecrisis.
Het gaat vandaag dus over de grote ‘hoe en waarom’ vragen. Die vragen roep ik op maar ik wil ze ook beantwoorden door u mee te nemen in een academische ‘high level’ denkoefening. De technische en juridische discussies wilde ik vandaag maar zoveel mogelijk vermijden. De rol en de identiteit van de staatssteunregels, die gevormd worden door de inhoud van de regels en de wijze waarop ze gehandhaafd worden, daar gaat het vandaag om. Mijn aanpak om dat te analyseren en na te denken over oplossingen is top-down en horizontaal.
Met top-down bedoel ik de studie van het recht vanuit de Europese verdragen en de grote beginselen. Met horizontaal bedoel ik met name verbanden leggen met andere domeinen die deels, dan wel geheel, dezelfde Europese doelstellingen nastreven.
Het staatssteunrecht lijkt soms wel een vakje te zijn geworden op een regulatory checklist die overheid en bedrijfsleven moeten afwerken zonder dat men nog het bredere plaatje ziet. Dat bredere plaatje waar ik vandaag vooral op focus is het verband met de andere interne markt regels, het vrij verkeer en de mededingingsregels in strikte zin (kartelverbod en misbruik van machtspositie, fusiecontrole). Het bredere plaatje van de interne marktregels.
Er zijn een aantal thema's die mij nauw aan het hart liggen en die de achtergrond vormen van mijn denkoefening. Bij nader inzien zijn ze altijd wel de rode draad geweest in mijn academisch werk. Ik noem ze zonder ze hier uit te werken, ze dienen als achtergrond van mijn verhaal:
Het belang van de doelstellingen van het recht en de handhaving ervan. De interactie tussen materieel recht en de procedurele en institutionele inkadering van de handhaving. Onderliggende verbanden tussen alle onderdelen van het Europese recht. Meest optimale mix van instrumenten in een rechtsstelsel. Ten eerste, voldoende aandacht en een echt debat in het juiste forum voor de doelstellingen die een rechtssysteem wil bereiken. De doelstellingen van een rechtssysteem zijn niet zomaar een theoretisch of politiek kader maar zijn relevant en moeten leidend zijn bij de inrichting en de wijze waarop het recht wordt gehandhaafd. Ze kunnen ook misbruikt worden om de ontwikkeling van het recht te sturen. Ik zie dat fenomeen in het mededingingsrecht en nu ook het staatssteunrecht. Daarover straks meer. Het tweede algemene thema is de interactie tussen het materiële recht en de handhaving van het recht.[5] Ten derde, zoals net gezegd, het verband tussen de verschillende onderdelen van het Europese recht, meer bepaald de marktregulerende aspecten daarvan. En ten vierde: de vraag naar de meest optimale inzet van instrumenten binnen een rechtsstelsel: wat is beleid, wanneer ‘reguleren’ met wetgeving, wanneer ‘reguleren’ middels toezicht, wanneer handhaving (met sancties) in individuele gevallen. Deze vier algemene thema’s zijn de achtergrond van de denkoefening en zal u verder zien opduiken in mijn vragen en antwoorden.
U heeft op dit moment geen toegang tot de volledige inhoud van dit product. U kunt alleen de inleiding en hoofdstukindeling lezen.
Wanneer u volledige toegang wenst tot alle informatie kunt u zich abonneren of inloggen als abonnee.
Verder in dit artikel:
2. De interne markt
3. Vrij verkeer van goederen
4. Mededingingsrecht
5. Staatssteun
6. De weg voorwaarts
7. Inhoudelijk spoor: verbanden en interstatelijkheid
8. Procedureel
