Redactioneel - Staatssteun 2020

In dit tijdschrift is terecht het afgelopen jaar weer veel aandacht besteed aan de grote zaken waarin staatssteun een rol speelt en waar de Europese Commissie de krantenkoppen mee haalt om de fiscale zaken maar niet nog eens te noemen. Die zaken leiden niet alleen tot onrust en discussie in brede kring (wat op zich goed is voor de bewustwording rond staatssteunregels) maar ook tot controverse en discussies binnen de wereld van staatssteunrechtspecialisten zelf. Het minste wat je er immers van kan zeggen is dat de Commissie de interpretatie van het begrip ‘selectief voordeel’ weer een stapje verder brengt. Ondertussen is er ook een stroom van zaken in Luxemburg aangekomen. Dat was te verwachten. Zowel regeringen als ondernemingen willen terecht dat de Europese rechter zich nu buigt over de vraag of de Commissie al dan niet bepaalde fiscale maatregelen als staatssteun kon kwalificeren. En ondertussen gaat de Commissie, onder leiding van mevrouw Vestager gewoon verder op dit terrein. De volhardendheid siert haar maar als je zo naar het einde van het jaar toe een stapje terug neemt en alle ontwikkelingen waar dit tijdschrift u over informeert, aanschouwt, is de vraag die kan op komen: Wat is het masterplan? Waar gaat dit naartoe? Is er een strategie bij de Commissie over hoe ze de inhoudelijke invulling maar ook de handhaving van de steunregels en haar rol daarin in 2020 ziet?

Ik zou het een mooie gedachte vinden dat bij de Commissie zelf maar ook bij het Europees Parlement en de Raad, de oefening zou worden gemaakt om die vragen te stellen en daar een transparant debat over aan te gaan. Een debat waarbij de indruk wordt weggenomen dat de Commissie per se het krachtige wapen van de staatssteunhandhaving aan zich wil houden om daarmee steeds verregaander te bepalen hoe lidstaten hun belastinggeld besteden. Die indruk werkt ook alleen maar het ‘Brussel moeit zich met alles’-gevoel in de hand en dat kan Europa op dit moment missen.

Een debat waarbij de staatssteunregels inhoudelijk en qua handhaving worden geplaatst binnen het breder kader van de verdragen en de sociale markteconomie maar ook binnen de juiste balans tussen de Unie en de lidstaten en met een hedendaagse visie op marktwerking. De bijdrage van Bart Hessel raakt hier ook aan.1 En voldoende aandacht hebben voor effectieve rechtsbescherming.2 Ook de stakeholders op nationaal niveau moeten daarin een rol krijgen en positie durven innemen over wat de juiste weg voorwaarts is voor de staatssteunregels.

De staatssteunregels gaan bij uitstek over de relatie tussen de markt en de overheid en zoals bekend is in Nederland op dat gebied ook eigen wetgeving geïntroduceerd. Heel erg zichtbaar is de handhaving daarvan (die bij ACM ligt) nog niet geweest maar het is zeker ook een belangrijk en actueel onderwerp om aandacht aan te besteden. U vindt in dit nummer een bijdrage van Pieter Kuypers en .. over de evaluatie die plaatsvond over de Wet Markt& Overheid, die eigenlijk in het verlengde ligt van de Europese staatssteunregels. De nationale rechter is voor de dagelijkse praktijk een belangrijke speler in het gehele plaatje van de handhaving van de staatssteunregels, ook al heeft die geen volle bevoegdheid om de regel (het verbod) en de uitzondering (toelaatbaarheid) toe te passen. De bijdrage van Alke Metselaar biedt ons inzicht in de rol van de rechter en interessante perspectieven op de problematiek van de terugvordering. Graag vermeld ik hier het mooie proefschrift dat zij heeft geschreven op dit gebied.3 Verder kan u in dit nummer een verslag lezen van de bijeenkomst van het Landelijk Staatssteunnetwerk waar een stevige opkomst alvast weer aantoont hoe staatssteun leeft op het terrein in Nederland.

Benieuwd of 2017 het jaar zal zijn waarin de Commissie in staat zal zijn een stapje terug te nemen om de grote vragen te stellen. In plaats van alleen maar bezig te zijn met de herziening van de groepsvrijstelling die er nog niet lang is, het produceren van nog meer richtsnoeren of het uitkiezen van zaken waarmee in de publieke opinie goed kan worden gescoord. Hoop doet leven. Veel leesplezier.