Papier, potlood en mondkapje

De pandemie of eigenlijk de maatregelen om deze te bestrijden, blijken een sterke aanjager voor online. Online onderwijs, online vergaderen, online samenwerken: alles wat technisch al langer mogelijk is, blijkt ineens op grote schaal online te moeten én dus te kunnen. Zelfs online naar de kapper gaan en online een concert bezoeken blijken niet langer theorie. Gewichtige zaken als bankieren en belastingaangifte zijn online al veel langer gangbaar.

Aan het uitbrengen van een stem op onze volksvertegenwoordigers gaat deze online revolutie echter nog steeds voorbij, terwijl de pandemie ook voor onrust bij het stemproces zorgt. Stembureaus zijn langer open dan gebruikelijk, het gebruik van een volmacht is verruimd of zelfs verplicht2 en (alleen) iedereen van zeventig jaar of ouder mag ook per brief stemmen.3 Dat stemmen per brief blijkt overigens nog niet zo eenvoudig te zijn.4

Waarom kunnen we dan niet online stemmen voor de Tweede Kamerverkiezingen? Dat heeft alles te maken met de waarborgen waaraan het verkiezingsproces dient te voldoen. In 2007 heeft de Commissie-Korthals Altes deze eisen op een rijtje gezet. 5 Verkiezingen dienen transparant te zijn en het proces moet controleerbaar zijn. De integriteit mag daarbij niet in het geding zijn. Het proces dient toegankelijk te zijn voor iedereen die kiesgerechtigd is om in vrijheid één stem uit te brengen, waarbij tegelijkertijd het stemgeheim is gewaarborgd.

Anders dan je wellicht zou verwachten zijn het niet de digibeten in de Tweede Kamer6 die weerstand hebben tegen het online stemmen, maar deskundigen op het terrein van informatiebeveiliging onder wie Ronald Prins (lid van de Kiesraad). Deze informatiebeveiligingsspecialisten hebben grote reserves bij het gebruik van elektronische apparatuur als onderdeel van het stemproces.7 Online stemmen zonder elektronische apparatuur is natuurlijk ondenkbaar en online stemmen staat daarmee op gespannen voet met meerdere waarborgen waaraan het stemproces dient te voldoen.

De deskundigen maken zich bijvoorbeeld zorgen of de verkiezingen online wel eerlijk zullen verlopen zonder inmenging door derden. Deze derden kunnen vijandige buitenlandse actoren zijn die achter de schermen de uitslag van de stemming in Nederland willen beïnvloeden, maar ook bijvoorbeeld een bekende van de stemmer die buiten het zicht van anderen een stem zou kunnen afdwingen op een bepaalde partij of kandidaat. Ook maakt men zich zorgen over bijvoorbeeld een DDoS aanval die het stemproces op de verkiezingsdag zou kunnen ontregelen.

De grootste zorg lijkt echter de controleerbaarheid van het stemproces te zijn. Is door een ieder te controleren of de verkiezingen eerlijk verlopen, eventueel achteraf, zonder dat daarmee het stemgeheim verloren gaat. Dit is noodzakelijk om de betrouwbaarheid te kunnen garanderen en daarmee voor het vertrouwen in het stemproces. Hoewel het laatste officiële onderzoek alweer uit 2013 dateert8 en de VVD in 2016 nog heeft aangedrongen op een experiment met elektronisch stemmen9 lijkt deze zorg nog steeds niet weggenomen te kunnen worden bij online stemmen. Ook niet als gebruik wordt gemaakt van een blockchain toepassing zoals bijvoorbeeld Voatz propageert.10

Het eeuwenoude kiesrecht lijkt daarmee nog steeds een brug te ver voor het domein van ons tijdschrift, maar ach, stemmen met papier, potlood en – vooruit – voor deze gelegenheid een mondkapje, heeft ook wel iets romantisch.