Digitalisering in tijden van geopolitieke spanning

Alweer anderhalf jaar geleden, op 24 september 2020, publiceerde de Europese Commissie haar digital finance package. De plannen (digital finance strategy) zijn ambitieus te noemen en kennen de volgende vier hoofddoelstellingen: (i) tegengaan van versnippering in de Europese digitale markt voor financiële diensten; (ii) aanpassen van de Europese regels om digitale innovatie te bevorderen; (iii) datagedreven financiering vergemakkelijken; en (iv) aanpakken van de uitdagingen en risico's van digitale transformatie, waaronder het vergroten van de digitale operationele veerkracht van het financieel stelsel.

De digital finance strategy komt volgens de Europese Commissie niet alleen nieuwe marktspelers ten goede, ook consumenten en MKB-bedrijven zullen profiteren. Het omarmen van digital finance zal de innovatie in Europa alleen maar bevorderen en daarmee kansen creëren om betere financiële producten voor consumenten te ontwikkelen, ook voor mensen die momenteel geen toegang hebben tot financiële diensten (financial inclusion). De plannen zullen ook leiden tot nieuwe manieren om het Europese bedrijfsleven te financieren, vooral het MKB. De digital finance strategy zal er meer in algemene zin voor kunnen zorgen dat vragers en aanbieders van kapitaal elkaar in Europa sneller vinden, ook als het gaat om de financiering van groene plannen. De strategie wil voorts een gelijk speelveld garanderen voor aanbieders van financiële diensten, of het nu om klassieke banken gaat of techbedrijven, onder het motto: zelfde activiteit, zelfde risico's, zelfde regels. Tegelijkertijd brengt dit streven ook uitdagingen met zich mee: zijn de regels en is het toezicht wel voldoende toegerust om dit streven te verwezenlijken? De onderlinge verschillen zijn groot: een klassieke bank of verzekeraar is, ondanks dat zij mogelijk dezelfde activiteiten verrichten, niet in alle opzichten te vergelijken met een techbedrijf en ook de wereld van nieuwe toetreders in het digital finance-domein is zeer divers.

Geopolitieke overwegingen spelen een cruciale rol in de strategie van de Europese Commissie. Europa kan alleen dan zijn autonomie behouden of zelfs wereldwijd normbepalend worden als het tegenwicht weet te bieden aan digitale grootmachten zoals China, en daarvoor is een concurrerende, innovatieve, digitale, eengemaakte markt voor financiële diensten van levensbelang. Door de bloedige oorlog die Rusland recentelijk initieerde tegen Oekraïne is bij velen van ons het besef ingedaald dat een in alle opzichten autonoom en weerbaar Europa ook letterlijk van levensbelang is. Europa lijkt de geopolitieke naïviteit dus eindelijk voorbij.

Tegelijkertijd is het bij al dit digitale innovatiegeweld natuurlijk wel van belang dat er een juiste balans wordt gevonden tussen markttoegang voor nieuwe spelers en innovatie door gebruikmaking van kunstmatige intelligentie en blockchain enerzijds, en beleggersbescherming, financiële stabiliteit, het tegengaan van witwaspraktijken, cybercrime en privacy-schendingen anderzijds. Bepaald geen gemakkelijke opgave.

Hoe dit ook zij, in deze special getiteld 'Digitalisering in de Europese financiële sector' komen enkele belangrijke onderdelen van de Europese digital finance strategy aan bod.

De eerste bijdrage is getiteld Digitalisering in de Europese financiële sector – kansen & risico's en betreft de uitgeschreven versie van de gelijknamige lezing die Steven Maijoor op 4 februari 2022 uitsprak op het 12^e jaarsymposium van het Instituut voor Financieel Recht (IFR) van de Radboud Universiteit, Nijmegen. Zijn bijdrage focust op de vierde hoofddoelstelling van het digital finance package, te weten: het aanpakken van de uitdagingen en risico's van digitale transformatie, waaronder het vergroten van de digitale operationele veerkracht van het financieel stelsel. Zijn kernboodschap luidt als volgt. Als gevolg van de tech-revolutie verandert het financiële landschap. Regelgevers en toezichthouders zullen dus mee moeten veranderen. Zij hebben de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat zij ook in het digitale tijdperk hun taak – het bewaken van de financiële stabiliteit – kunnen blijven vervullen.

De tweede bijdrage is van de hand van Julia van der Grint en is getiteld MiCA en MiFID II – een (on)gelijk speelveld voor handelsplatformen? In haar artikel staat de vraag centraal of er straks, als het voorstel van de Europese Commissie voor een verordening inzake de Markets in Crypto-Assets Regulation (MiCA) in werking treedt, sprake zal zijn van een gelijk speelveld tussen enerzijds handelsplatformen voor cryptoactiva die vallen onder MiCA en anderzijds de handelsplatformen die momenteel al worden gereguleerd door de Markets in Financial Instruments Directive II (MiFID II). Haar bijdrage staat daarmee in het teken van de tweede hoofddoelstelling van het digital finance package: het tegengaan van versnippering in de Europese digitale markt voor financiële diensten.

De derde bijdrage is geschreven door Floortje Nagelkerke en gaat over de pilotregeling die de Europese Commissie heeft voorgesteld voor handelsplatformen en andere marktinfrastructuren die willen experimenteren om te handelen in en transacties af te wikkelen met financiële instrumenten in de vorm van crypto-assets. De pilotregeling betreft een zogenaamde 'proeftuin'-aanpak: een gecontroleerde omgeving met tijdelijke afwijkingen van bestaande regels. Zo kunnen toezichthouders ervaring opdoen met het gebruik van Distributed Ledger Technology (DLT) en er toch voor zorgen dat de risico's voor beleggersbescherming, marktintegriteit en financiële stabiliteit beheersbaar blijven. Het doel is om ondernemingen te laten experimenteren en meer te weten te komen over hoe bestaande regels in de praktijk uitpakken. Deze bijdrage is dus gelinkt aan de tweede hoofddoelstelling van het digital finance package: het aanpassen van de Europese regels om digitale innovatie te bevorderen.

De vierde bijdrage, van de hand van Emanuel van Praag, behandelt de vernieuwde strategie voor retailbetalingen (retail payments strategy). Deze strategie betreft een uitwerking van de tweede hoofddoelstelling van de digital finance strategy en staat dus ook in het teken van het aanpassen van de Europese regels om digitale innovatie te bevorderen. De retail payments strategy wil Europese burgers en bedrijven veilige, snelle en betrouwbare betaaldiensten bieden. Consumenten zullen gemakkelijker kunnen betalen in winkels en e-commercetransacties zullen veilig en makkelijk kunnen verlopen. Doel is om in Europa te komen tot een volledig geïntegreerd systeem voor retailbetalingen, met onder meer oplossingen voor flitsbetalingen naar het buitenland. Hierdoor zal het eenvoudiger worden om in euro's te betalen tussen Europese en andere jurisdicties. Zo wordt de opkomst van pan-Europese betalingsoplossingen van eigen bodem gestimuleerd, en wordt Europa minder afhankelijk van de wereldspelers op dit terrein, aldus de Europese Commissie. Ook hier spelen geopolitieke overwegingen dus een allesbepalende rol. Met de nieuwe richtlijn betaaldiensten (PSD2) is natuurlijk al een belangrijke stap gezet, maar PSD2 zal vermoedelijk worden aangepast om zo de uitvoering van de beleidspunten van de strategie retailbetalingen te kunnen ondersteunen.

De vijfde en laatste bijdrage van deze special, geschreven door Marta Borrat i Frigola, Anouk Ferwerda en Marten Voulon, is getiteld Biometrie en betaaldienst. Zoals blijkt uit de derde hoofddoelstelling van de digital finance strategy wil deze strategie datagedreven financiering vergemakkelijken. De verwachting is dat de verwerking van biometrische gegevens een steeds belangrijker rol gaat spelen in de financiële sector. Een voorbeeld is het doen van een betaling met gezichtsherkenning of een vingerafdruk. In deze bijdrage worden de randvoorwaarden uiteengezet die het gegevensbeschermingsrecht stelt aan de verwerking van die gegevens.

De redactie van deze special 'Digitalisering in de Europese financiële sector' wenst u veel leesplezier toe.