Voorwoord

Effectieve handhaving van de staatssteunregels in bewogen tijden

Voor u ligt het laatste extra dikke nummer van 2022. De bijdragen in dit nummer hebben allen betrekking op de effectieve handhaving van de staatssteunregels vanuit verschillende perspectieven.

De bijdrage van Ruud van Druenen geeft een beschrijving van de handhaving van de staatssteunregels door de Europese Commissie. In het kader van zijn proefschrift onderzocht de hij impact van diverse factoren op de verschillende fasen van de EU-staatssteunprocedures. Dit onderzoek geeft een goed inzicht in de complexiteit van deze procedures waarvan de uitkomst mede wordt bepaald door zowel juridische, technocratische als politieke factoren en waarin de verschillende actoren op het niveau van de Europese Commissie, de lidstaten en de markt (concurrenten) eveneens een grote rol (kunnen) spelen. Een voor de praktijk zeer waardevol onderzoek. Een goed begrip van de rol van de verschillende factoren en actoren is immers essentieel voor het bepalen van de strategische positie en insteek in de staatssteunprocedures.

De bijdrage van Wout De Cock belicht het belang van de handhaving van de staatsteunregels door de nationale rechter. Hij bespreekt in deze bijdrage zijn proefschrift, waarin de vraag centraal staat of het Belgische procesrecht voldoende mogelijkheden biedt tot effectieve handhaving van de meldings- en de standstill-verplichting door de Belgische rechters. Hij concludeert dat Belgische staatssteunrechters niet in alle gevallen beschikken over de effectieve mogelijkheden tot het ongedaan maken van de mededingingsverstoring die is veroorzaakt door de onrechtmatige steun. Een duidelijk rechtskader zou de effectieve handhaving en daarmee de rechtsbescherming van concurrenten van begunstigde ondernemingen kunnen verbeteren.

De rol van concurrenten bij de handhaving van de staatssteunregels staat centraal in de bijdrage van Phedon Nicolaides. Hij bespreekt de mogelijke juridische acties die concurrenten kunnen ondernemen om hun concurrentiepositie ten opzichte van begunstigde ondernemingen te beschermen. Naast de procedures om de nationale rechter en/of de Europese Commissie te verzoeken om de staatssteunregels te handhaven, benoemt Phedon Nicolaides de mogelijkheid tot het vorderen van een vergoeding van de schade die is veroorzaakt door de verlening van onrechtmatige staatssteun.

Deze laatste mogelijkheid voor concurrenten van begunstigde ondernemingen staat centraal in de bijdrage Nicole Robins. Hierin zet zij uiteen hoe de economische 'toolbox' kan helpen bij de uitdagingen waarvoor concurrenten komen te staan in het kader van acties tot schadevergoeding. Nicole Robins put daarbij uit de 'lessons learned' in het kader van de zogenaamde 'follow-on damages' procedures naar aanleiding van overtredingen van de mededingingsregels. Acties tot schadevergoeding van gedupeerden van onrechtmatige staatssteun zijn tot op heden een zeer schaars ingezet instrument. Dergelijke acties zouden, net als in het kader van de mededingingsregels, de effectieve naleving en handhaving van de staatssteunregels ten goede komen. Nicole Robins beschrijft een recent precedent in de zogenaamde Corsica Ferries-zaak, waarin een schadevergoeding is toegewezen door de Franse Conseil d'État. Mogelijk vormt dit een voorbeeld dat in de toekomst ook in andere lidstaten navolging zal krijgen.

Vooralsnog zijn concurrenten aangewezen op de nationale procesregels2 , hetgeen gelet op de nationale context van staatssteunmaatregelen het meest voor de hand lijkt te liggen. Indien de nationale procesregels het in de praktijk onmogelijk maken een schadevergoeding te vorderen, zou harmonisatie van deze regels concurrenten tegemoet kunnen komen.3 Naar verwachting zal dit onderwerp ook in de toekomst nog voldoende voer voor discussie en bijdragen in dit tijdschrift geven. Het belang van de handhaving van de staatssteunregels en de effectieve rechtsbescherming van concurrenten neemt alleen maar toe naarmate de ruimte voor staatssteun steeds groter wordt. Het ongeëvenaarde aantal steunmaatregelen dat in het jaar 2022 op grond van de tijdelijke Covid-19 steunkader4 en het tijdelijke crisis steunkader5 is goedgekeurd, illustreert dit. Hoewel het Covid-19 steunkader – op de insolventiesteunmaatregelen na – afloopt, lijkt een verruiming van de steunmogelijkheden in 2023 niet ver weg als reactie op het pakket aan subsidiemaatregelen dat de Verenigde Staten met het aannemen van de Inflation Reduction Act heeft afgekondigd.6 Staatssteunmaatregelen zijn daarmee niet meer weg te denken uit het geopolitieke instrumentarium van de EU. De aangekondigde introductie van een Soevereiniteitsfonds moet het level playing field op de interne markt waarborgen. De uitdagingen die hiermee zijn gemoeid, zullen in het nieuwe jaar ongetwijfeld  voldoende stof voor discussies en interessante bijdragen opleveren.

Namens de redactie, wens ik u veel leesplezier en een gezond en succesvol 2023 toe!