Voorwoord - Terugblik en vooruitblik: 10 jaar TvJ – nog immer actueel, met accentverschuiving

Het Tijdschrift voor Jaarrekeningenrecht is bezig aan het tiende jaar. In mei 2006 verscheen het eerste nummer (TvJ 2006, nr. 1). Een blik op de onderwerpen die daarin werden behandeld leert dat die een decennium later nog steeds actueel zijn. Uiteraard was er veel aandacht voor het vanaf boekjaar 2005, vanwege een EU-verordening, verplichte gebruik van EU goedgekeurde IFRS in geconsolideerde jaarrekeningen van beursfondsen. In het voorwoord wees Peter van der Zanden, waarover later meer, op deze grote cultuurverandering vanwege de overgang naar IASB-regels. Daarnaast bevatte TvJ 2006, nr. 1 artikelen over interpretatieproblemen in de (gewijzigde) jaarrekeningregels, de formele aspecten van het (gemoderniseerde) jaarrekeningenrecht alsmede jaarrekeningplicht en insolventie. Dit laatste ook omdat IFRS-EU weliswaar was ingebed in het EU-wettelijk kader, maar de IASB meent zich niet te bemoeien met (nationaal) rechtspersonenrecht.

Daarbij moet ook niet worden vergeten dat anno 2006 de AFM de taak kreeg toebedeeld, op basis van bovengenoemd EU-wettelijk kader, tot het houden van toezicht op de jaarrekening van beursfondsen. Dat de AFM hier serieus mee aan de slag ging bleek al uit haar intensieve voorbereidingen op die belangrijke taak. Een taak die al vrij snel na de daadwerkelijke inwerkingtreding van de Wtfv (Wet toezicht financiële verslaggeving) uitmondde in de eerste door AFM bij de OK geïnitieerde jaarrekeningprocedure. Wat niet kon worden voorzien is dat anno 2017 blijkt dat deze procedure – inzake de jaarrekening Spyker Cars N.V. – ook de enige door AFM gestarte jaarrekeningprocedure is geweest. Dit is wellicht verklaarbaar, maar vanuit juridisch perspectief alsmede voor de Nederlandse verslaggevingspraktijk – en dit tijdschrift – mijns inziens zeer te betreuren. Deze aflevering (TvJ 2017, nr. 1) bevat een fraaie terugblik van Tom van Wijngaarden over 10 jaar Wtfv en – vooral – AFM-wensen.

Ondergetekende heeft er een hobby van gemaakt om af en toe te grasduinen in oude wetgeving en jurisprudentie rondom jaarrekeningen, daarmee vergelijkend blijkt dat de afgelopen 10 jaar uiterst weinig ‘echte’ jaarrekeningkwesties zijn voorgelegd aan de onafhankelijke rechter. Dit komt volgens sommigen voornamelijk omdat SOBI (Lakeman) meende zich niet langer ‘druk te hoeven maken’ over jaarrekeningen, omdat de AFM die taak via de Wtfv kreeg. Andere geluiden die ik wel eens hoor benadrukken dat de jaarrekening als ‘formeel’ verantwoordingstuk in het juridische domein eigenlijk steeds minder aandacht krijgt, omdat anderen die (in)direct betrokken zijn bij de jaarrekening – bestuurders, toezichthouders, controlerend accountant – daarin bepaald méér aandacht krijgen. Ook kan hier meespelen dat IFRS de juridische ‘verantwoording’ ondergeschikt acht aan het economisch ‘inzicht’.

Daarmee komen we bij een discussie die onlangs ook is gevoerd binnen de redactie van TvJ. Het zal de trouwe lezer niet ontgaan zijn dat de verschijningsfrequentie van TvJ de laatste tijd te wensen overliet. Dat is iets wat de redactie bijzonder betreurt en zij heeft intensieve gesprekken gevoerd om dit te verbeteren. In dat kader werd ook gekeken naar relevantie en waardering van dit tijdschrift. Immers, indien (potentiële) auteurs menen dat zij met kopij ook (beter) elders terecht kunnen, dan zou dat een belangrijke indicatie zijn. Dat blijkt echter niet het geval. Anderzijds zou ook de bovengenoemde verschuiving van de – juridische – aandacht naar (corporate) governance en externe accountants betekenen dat de rol van het materiële en formele jaarrekeningenrecht is verworden tot een beperkt aandachtsgebied van enkele ‘jaarrekeningenrecht-diehards’ of ‘vaktechnici’. Uit gesprekken met diverse belangstellenden is gebleken dat dit toch niet het geval is. Het tijdschrift wordt goed gelezen en prima gewaardeerd door de doelgroep. Wel is besproken dat het aandachtsgebied van het tijdschrift de laatste jaren duidelijk iets is verschoven, mede omdat we zien dat in artikelen en vaste rubrieken – annotaties, actualiteiten – in toenemende mate aandacht wordt geschonken aan wat we gemakshalve aanduiden als ‘accountancyrecht’.

Overigens konden ook daarvan trouwens al vanaf 2007 in TvJ de eerste contouren worden gezien. Namelijk als gevolg van de EU-auditrichtlijn (2006) en invoering van de Wta (Wet toezicht accountantsorganisaties) aangaande extern toezicht op accountants(kantoren). Daar waar bovengenoemde Wtfv niet de impact heeft gehad die werd verwacht, gold voor de Wta het tegenovergestelde. Het AFM-toezicht op accountantskantoren heeft in ons land – overigens anders dan in andere EU-lidstaten – behoorlijk wat voeten in de aarde gehad. Sterker nog, dit onderwerp is met enige regelmaat in de (publieks)media beland en op diverse wijze in ‘juridisch vaarwater’ terechtgekomen. Op allerlei manieren houden toezichthouder (AFM), beroepsorganisatie (NBA) en allerlei ‘betrokkenen’ zich bezig met ontwikkelingen rond externe accountants(kantoren), met name degenen die betrokken zijn bij de jaarrekeningcontrole van beursfondsen of andere ‘organisaties van openbaar belang’ (OOB).

Nu er steeds meer internationale en nationale wetgeving, (beroeps)reglementering en jurisprudentie (Accountantskamer en CBb) verschijnt is er alle reden om ook de scope van dit tijdschrift in die zin nader te verbreden. Overigens zonder daarbij de naam TvJ aan te passen: het betreft immers allemaal zaken rondom (het controleren van) jaarrekeningen of andere al dan niet financiële verslagen. We willen in TvJ wel aandacht geven op een wijze die recht doet aan een tijdschrift als dit, dus niet op de manier die we (soms) aantreffen in voornoemde publieksmedia of websites. De bovengenoemde evaluatie van de redactie heeft mede tot gevolg gehad dat er een herschikking heeft plaatsgevonden. Tot ons genoegen hebben we een aantal mensen met wortels in de accountantspraktijk, toezichthouder of beroepsorganisatie, bereid gevonden toe te treden als redactielid of vaste medewerker van TvJ.

Wat echter verreweg het meest ingrijpend is, is dat de ‘founding father’ van dit tijdschrift, Peter van der Zanden, die vanzelfsprekend vanaf het eerste nummer als hoofdredacteur heeft gefungeerd, deze functie inmiddels heeft neergelegd. De redactie prijst zich gelukkig dat hij wel betrokken blijft bij TvJ, al zal zijn andere rol ook voor ons nog wel even wennen zijn. Ik weet dat ik namens alle redactieleden en vaste medewerkers spreek, alsmede de uitgever, als ik hierbij nogmaals onze bijzonder grote dank uitspreek aan Peter voor zijn inspirerende voortrekkersrol bij TvJ. Eenieder die hem kent weet hoe hij zijn betrokkenheid en drive heeft laten gelden in praktijk en wetenschap. Dat zal hij blijven doen, in zijn diverse rollen, maar dat hij mede door die rollen na een decennium het stokje over heeft willen dragen is uiteraard begrijpelijk. Zijn deskundige en kritische blik zullen we op tal van plaatsen, waaronder in TvJ, blijven aantreffen. Voor mij persoonlijk is het een grote eer, maar ook een niet te onderschatten taak, dat de redactie mij heeft verzocht om als opvolgend hoofdredacteur te gaan fungeren. Dat wil ik graag doen: ik zal mijn uiterste best doen, maar hier past de nodige bescheidenheid. Het zal onmogelijk zijn om op de ongeëvenaarde wijze van mijn voorganger door te gaan. Maar met een gewijzigde redactie en scope kunnen we de toekomst, met ongetwijfeld op de achtergrond de gewaardeerde inbreng van onze founding father, met vertrouwen tegemoet zien.

Cees van Geffen

Naschrift

De inhoud en kwaliteit van een tijdschrift wordt bepaald door de redactie en de auteurs die er in willen publiceren. Terugkijkend op de eerste 10 jaar van het Tijdschrift voor Jaarrekeningenrecht, zoals dat voortreffelijk door Cees van Geffen hiervoor is gedaan, doet mij beseffen wat een voorrecht het is geweest om met zoveel mensen te mogen werken aan het ontwikkelen van het denken over een onderdeel van je vak waar je hart ligt. Ik wil allereerst daarvoor iedereen bedanken en niet in de laatste plaats de coördinerend redacteuren, achtereenvolgens Daniella Strik, Gosse Oosterhoff en Marthe Schönau, die in de loop der tijd het echte moeilijke werk moesten doen om het tijdschrift gereed te krijgen. De analyse van de redactie, waar Cees van Geffen aan refereert, onderschrijf ik graag. Ik meen echter dat het goed is om op dat moment ook het ‘stokje’ van hoofdredacteur over te dragen aan iemand uit de jongere garde.

Een probleem dat ik vaak heb waargenomen in de lange periode dat ik actief was op het raakvlak van accountancy en recht en dat ook voor ons tijdschrift relevant is, is dat er veel ontwikkelingen zijn op het terrein waar recht en accountancy elkaar raken, maar dat beide disciplines een heel verschillende attitude en daarmee benaderingswijzen van de zich voordoende vraagstukken kennen. Als redactievoorzitter meen ik dat je voldoende ‘invoelingsvermogen’ moet hebben om beide kanten tot zijn recht te laten komen. Ik hoop dat me dat gelukt is. De kring van personen die zich intensief met dit terrein willen en kunnen bezighouden is niet zo groot. Een deel daarvan zit in de redactie van dit tijdschrift. Het was dan ook bij het zoeken naar een opvolger dat we als vanzelf bij een van de redactieleden uitkwamen: Cees van Geffen. Ik ben heel blij dat Cees deze taak wil overnemen en ik heb daar ook veel vertrouwen in. Cees laat in zijn publicaties zien dat hij oog heeft voor beide terreinen en ook in zijn binnenkort af te ronden wetenschappelijk werk zal dit nadrukkelijk naar voren komen. Ik wens Cees, de redactieleden en de vaste medewerkers, tot welke groep ik overigens nu zelf ga behoren, veel succes toe.

Peter van der Zanden