Voorwoord

Terwijl Nederland tot en met – in ieder geval – 19 januari 2021 in een zware lockdown zit, we de feestdagen met een zeer beperkt aantal mensen mogen vieren en we nog altijd niet naar kantoor mogen (tenzij het niet anders kan) valt bij u het nieuwe nummer van het Tijdschrift voor Sanctierecht en Onderneming (TvSO) op de mat. Deze laatste editie van het bewogen en bijzondere jaar 2020 heeft wat vertraging opgelopen en kon daardoor niet meer in 2020 verschijnen.

Over de vorige editie van dit tijdschrift (ook een dubbelnummer) hebben we veel positieve reacties ontvangen. Dat de redactie met het dubbelnummer over interne onderzoeken een actueel thema heeft gekozen, blijkt wel uit het arrest van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden van 3 november 2020 ( ECLI:NL:GHARL:2020:8890 ). In dat arrest oordeelde het hof dat de advocaat die een fraudeonderzoek had verricht niet als onafhankelijk kwalificeerde. Het betrof in die zaak weliswaar een zeer specifieke situatie waarin de rechtbank Amsterdam (civiele kamer) de wederpartij had verboden zich toegang te verschaffen tot e-mailaccounts en privé-documenten van een voormalig directeur, dan wel van die e-mails en documenten gebruik te maken. De rechtbank formuleerde een uitzondering op dat verbod: een fraudeonderzoek door een onafhankelijk bureau was wel toegestaan. De advocaat die vervolgens het fraudeonderzoek heeft uitgevoerd, was echter ook de advocaat van de (bestuurder/aandeelhouder van de) wederpartij van de voormalig directeur. Het hof overweegt dat de rechtbank het oog zal hebben gehad op een onderzoeker die onafhankelijk en op enige afstand van partijen kan opereren. Het hof is van oordeel dat daar in dit geval niet aan wordt voldaan omdat het feit dat de advocaat de (bestuurder/aandeelhouder van de) wederpartij bijstaat, duidt op een (nauwe) betrokkenheid bij de wederpartij (van de voormalig directeur).

Deze uitspraak gaf in ieder geval aanleiding tot een groot aantal opiniestukken waarin wederom de vraag wordt gesteld of een advocaat als onafhankelijk onderzoeker kan worden aangemerkt. Koren op de molen voor diegenen die van oordeel zijn dat advocaten dergelijk onderzoek niet kunnen doen.

Deze editie bevat weer lezenswaardige artikelen over een variëteit aan onderwerpen. In een aantal artikelen is een rode draad waar te nemen; het opzoeken en het overschrijden van wettelijke grenzen door de opsporingsautoriteiten en de Belastingdienst.

In hun artikel ‘Recht doen aan het verschoningsrecht’ gaan Daan Doorenbos en Muriël Rosing in op de zorgwekkende stand van zaken met betrekking tot de inbreuk op het verschoningsrecht door opsporingsambtenaren en het openbaar ministerie. De auteurs reageren daarmee mede op het artikel ‘Het verschoningsrecht, de toekomst met vertrouwen tegemoet?’ van Van der Horst en Klein eerder in dit tijdschrift (2019, nr. 4), waarin onder andere is betoogd dat de huidige wet en rechtspraak hen zou toestaan kennis te nemen van verschoningsgerechtigde communicatie om te beoordelen of deze als zodanig heeft te gelden. Doorenbos en Rosing maken korte metten met dat standpunt en zetten uiteen dat en waarom opsporingsinstanties en het openbaar ministerie die bevoegdheid niet hebben.

Annabel Vissers en Carole Perraud schrijven over de onstilbare informatiehonger van de Belastingdienst. Zij gaan daarbij in op een aantal ontwikkelingen in de strijd om informatie. Ten eerste wordt het wetsvoorstel tot aanpassing van het verschoningsrecht in fiscale zaken besproken, waarover de auteurs ook de nodige kritische noten kraken: het wetsvoorstel lijkt ondoordacht en dient geen daadwerkelijk belang. Vissers en Perraud beschrijven ook de onrechtmatige inzet van het strafrecht ten behoeve van de informatieverzameling door de Belastingdienst. Ook daar lijkt de praktijk ontspoord en lijken de fiscale (opsporings)autoriteiten en het openbaar ministerie er geen probleem in te zien de wettelijke grenzen op te zoeken en te overschrijden. De informatiehonger van de Belastingdienst zal naar verwachting niet afnemen. Het is dan ook van belang de ontwikkelingen scherp te blijven volgen.

In haar artikel over de OM-strafbeschikking beschrijft Isabelle Wilcke dat het recht op vrije toegang tot de rechter, zoals opgenomen in art. 6 EVRM, nog altijd een groot punt van zorg is in de praktijk van de strafbeschikking. Het is terecht dat zij die zorg bespreekt, want het opleggen van strafbeschikkingen neemt een grote vlucht. Zo worden er thans, om de achterstanden in de af te handelen zaken, mede ontstaan als gevolg van de coronamaatregelen waardoor er minder zittingscapaciteit beschikbaar was, meer zaken door middel van een strafbeschikking afgedaan. Daarnaast worden de boetes die worden opgelegd in verband met het overtreden van de coronaregels met een strafbeschikking afgedaan. Zeker nu zoveel burgers met een strafbeschikking geconfronteerd zullen worden, blijft adequate rechtsbescherming noodzakelijk.

Madelon Stevens geeft in haar artikel ‘De implementatie van het OESO Anti-Corruptieverdrag door Nederland: 20 jaar later’ antwoord op de vraag hoe het er in Nederland voorstaat met de bestrijding van omkoping van (buitenlandse) ambtenaren. Zij bespreekt in dat kader de eerder verschenen evaluaties van de OECD Working Group on Bribery in International Business Transactions alsmede het op 5 november 2020 gepubliceerde Fase 4 evaluatierapport. Naast complimenten krijgt Nederland ook weer de nodige aanbevelingen, omdat de handhaving van buitenlandse omkoping in Nederland laag blijft. Werk aan de winkel voor Nederland dus. Stevens geeft daarom tot slot een overzicht van de veranderingen die de komende jaren verwacht kunnen worden in het Nederlandse anti-corruptiebeleid.

Benny van der Vorm schrijft over de voorgenomen introductie van de bestuurlijke boete in de Visserijwet 1963. Met de Visserijwet 1963 zullen velen van ons niet vaak te maken hebben, maar die wet kan tot op heden niet worden gehandhaafd door het opleggen van een bestuurlijke boete. Er is een wetsvoorstel ingediend waarin wordt voorgesteld om de bestuurlijke boete ook in deze wet te introduceren. Van der Vorm onderzoekt in hoeverre de voorgenomen introductie van de bestuurlijke boete in overeenstemming is met de keuzefactoren uit het Nader rapport bestuurlijke boetestelsels en het Integraal afwegingskader en komt tot de conclusie dat de keuze voor een bestuurlijke boete voldoende is onderbouwd.

Uiteraard zijn in deze editie ook de actualiteiten op het gebied van het economisch strafrecht, het fiscaal sanctierecht, de ontneming, de toezichthouders, het witwassen en het financieel strafrecht opgenomen.

Namens de redactie wil ik alle auteurs en vaste medewerkers bedanken voor hun bijdragen in het afgelopen jaar, zonder hen zouden we dit tijdschrift niet kunnen maken. Ook willen we onze lezers bedanken, want zonder lezers geen tijdschrift. Wij wensen u veel plezier toe met het lezen van deze editie. Mocht u zelf een artikel willen schrijven voor dit tijdschrift of bepaalde onderwerpen graag besproken zien worden, neem dan contact op met onze redactiesecretaris.