Redactioneel

Ook al is dit geen themanummer van het Tijdschrift voor Staatssteun, toch kan er met enige goede wil een gezamenlijke noemer ontdekt worden in de artikelen in dit nummer: grensgevallen. 

Pieter Kuypers gaat in zijn artikel in op artikel 346 VWEU die een uitzonderingsmogelijkheid bevat op de staatsteun- en aanbestedingsregels om redenen van het belang van het beschermen van de nationale veiligheid.  De uitzondering ziet zowel op het verstrekken van inlichtingen die strijdig zouden zijn met de nationale veiligheid van een lidstaat en op maatregelen die noodzakelijk zijn voor het beschermen van de veiligheid en betrekking hebben op de productie en handel in defensiematerieel.

Voor zover er werkelijk sprake is van een wezenlijk veiligheidsbelang lopen de staatsteunregels hier dus op tegen de grenzen van het toepassingsbereik. Het artikel laat evenwel zien dat deze uitzondering zeker geen carte blanche biedt voor de lidstaten.  Integendeel, het Hof van Justitie eist een grondige onderbouwing en de jurisprudentie laat zien dat goed wordt opgelet dat de lidstaten de uitzonderingsgrond niet naar eigen voordeel oprekken.  Het artikel is deel van een tweeluik.  Het eerste deel, in dit nummer, gaat met name in op de inhoud van artikel 346 VWEU.  In het nog te publiceren tweede deel zal worden ingegaan op de definitie van "wezenlijke belangen van nationale veiligheid" en zal ook de relevante nationale rechtspraak aan bod komen.

Maurice Essers en Noud Louwers gaan in op een nieuw grensgeval: de afspraken tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk over staatsteun na Brexit. Staatssteun is één van de cruciale onderwerpen in de handels- en samenwerkingsovereenkomst gesloten tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk, en bij uitstek een politiek onderwerp ("taking back control").  Conclusie ten aanzien van de contouren van het nieuwe regime is dat er (wat) meer vrijheid lijkt te zijn gekomen voor de Britten om subsidies te verlenen, niet in de laatste plaats ook vanwege sectorale uitzonderingen en de afwezigheid van een meldingsplicht.  Het zal vast niet de laatste keer zijn dat hierover wordt geschreven, het wachten is wellicht op een Britse steunregeling die in de praktijk een groot concurrentievoordeel voor Britse ondernemingen veroorzaakt en de verhoudingen op scherp zet.

Naast deze artikelen en de vaste rubrieken in dit nummer ook een interview met Koen Van de Casteele, hoofd van de afdeling State Aid Case Support and Policy bij DG Concurrentie. Hij is direct betrokken geweest bij het beleid en de uitvoering daarvan rondom de (massieve) steunmaatregelen van de lidstaten om de gevolgen van de Covid-19 pandemie op te vangen. Uit het interview valt op te maken dat de Commissie hier (bijna) tegen de grenzen is opgelopen van wat operationeel mogelijk was: niet alleen op zeer korte termijn beleid maken maar ook meer dan 500 (!) besluiten nemen. De geschiedenis wordt pas achteraf geschreven, en de pandemie is op het moment van schrijven nog niet voorbij, maar het lijkt er toch op dat de Commissie erin geslaagd is om een uitzonderlijke situatie in goede banen te leiden, waardoor lidstaten de maatregelen hebben kunnen nemen die nodig waren om de economische schok van de pandemie op te vangen, zonder daarbij de staatsteunregels overboord te zetten.

Interessant zijn ook de opmerkingen over individuele steun die is verleend aan, met name, luchtvaartmaatschappijen. Van alle steunmaatregelen waren deze waarschijnlijk het meest controversieel. Niet alleen omdat niet alle luchtvaartmaatschappijen steun hebben ontvangen, waardoor concurrentievervalsing op de loer ligt (zie ook de nog lopende beroepsprocedures die met name door Ryanair zijn aangespannen), maar ook omdat de Commissie heeft afgezien van het stellen van "groene" voorwaarden bij de goedkeuring hiervan.  Vanuit de Commissie gezien om begrijpelijke redenen, maar de opmerkingen impliceren ook dat de Nederlandse overheid hier mogelijk een kans heeft gemist om KLM een groen zetje te geven.   In elk geval, een zeer lezenswaardig interview.

Ik wens u namens de redactie veel leesplezier.