Voorwoord

Voor u ligt de betaalspecial van het Tijdschrift voor Financieel Recht. Dit is het eerste nummer van ons tijdschrift dat volledig gewijd is aan de dienst betalen. Betalen was misschien een beetje een ondergeschoven kindje binnen het vakgebied financieel recht, maar is nu een volwassen pijler binnen het financiële recht. Het belang van deze financiële dienst is namelijk groot.

Ten eerste, is het aantal (non-cash) betalingen gigantisch. De Betaalvereniging Nederland heeft in 2022 de betaalmarkt laten onderzoeken door McKinsey. McKinsey kwam op een totaal van 10 miljard transacties voor de Nederlandse markt.2 Op Europees niveau kwam de ECB op 114.2 miljard transacties.3 De totale waarde van al deze transacties in Europa was € 197 triljoen (een triljoen is een 1 met 12 nullen).

Ten tweede, kunnen gegeven het aantal transacties de kosten enorm oplopen. De betaaldienstverlening op de Nederlandse markt kost de banken € 4.2 miljard.4 De kosten van andere spelers, zoals de credit card schemes en collecting PSPs komen hier nog bovenop. Het is, althans voor de banken, een verlieslatende activiteit, want zij brengen voor de betaaldienstverlening maar € 3.7 miljard in rekening. Vanwege de grote aantallen transacties resulteert een kleine besparing per transactie in een grote winst. Een besparing van gemiddeld € 0,01 per transactie resulteert voor de Nederlandse markt in een totale besparing van € 100 miljoen. Vandaar dat de (Europese) wetgever als prioriteit heeft de betaalmarkt zo soepel mogelijk te laten functioneren.5 Voor met name microtransacties waarop een lage marge zit voor de verkoper zijn lage kosten van belang, omdat anders het economisch nut voor de gehele transactie ontvalt.

Ten derde, is naast de kosten van een betaaltransactie ook de beleving en snelheid van belang, met name in de e-commerce omgeving. De verkoper/merchant wil zo snel mogelijk weten dat het geld naar hem onderweg is. De pizzabezorger gaat pas rijden, als de pizzeria weet dat hij betaald is. De consument wil zo soepel mogelijk kunnen betalen, zonder steeds opnieuw allerlei gegevens te moeten invullen, pincodes te moeten intoetsen en kaarten in readers te steken.

Tot slot, is betalen emotie en geopolitiek. De emotie komt naar voren in het belang dat wordt gehecht aan contant geld. Waar financiële instellingen en politiek betalingen graag willen digitaliseren, omdat dit goedkoper is en het bestrijden van witwassen makkelijker maakt, hechten veel burgers aan (de mogelijkheid van) contant geld, juist vanwege de anonimiteit en het gevoel dat contant geld echt van jou is, zonder dat het kan worden afgepakt. Het geopolitiek belang komt bijvoorbeeld naar voren in de gedeeltelijke uitsluiting van Russische banken uit het swift systeem en de terugtrekking van MasterCard en Visa uit Rusland. Dit maakt het voor Russen moeilijker om over de grens te betalen.

In deze special hebben we al deze elementen van betalen naar voren laten komen.

We trappen af met het artikel van Niels Pranger, beleidsadviseur bij de Betaalvereniging. Hij gaat in op instant payments. Dit is het initiatief op Europees niveau om betalingen binnen 10 seconden van betaler naar begunstigde te laten gaan. Dit adresseert zowel de kosten, als de betaalervaring, als de geopolitieke dimensie. Instant payments zou immers een alternatief moeten bieden voor de Amerikaanse betaalschema's MasterCard en Visa.

Het tweede artikel van Jan Jans gaat in op de rol van betalingssystemen en dan met name het belang dat zij internationaal soepel met elkaar communiceren. Dit maakt in het bijzonder internationale betalingen sneller en goedkoper.

Het derde artikel is van Célie Verstelle en Sarah Roberto, beiden werkzaam bij een financiële instelling. Zij gaan in op de vraag in hoeverre collecting PSPs bij e-commerce transacties moeten screenen of de consument onderhevig is aan sancties. Hier is het in het bijzonder de klantbeleving en het belang snel duidelijkheid te krijgen of een betaling doorgang kan vinden, dat speelt.

Het vierde artikel is van Piet Mallekoote, onder meer lid van de Digitale Euro Market Advisory Group van de ECB. Piet Mallekoote gaat in op de Digitale Euro. Dit initiatief van de ECB raakt aan nagenoeg alle aspecten. Zo is een nadrukkelijk discussiepunt hoe bij de Digitale Euro de anonimiteit gewaarborgd kan blijven.

Het vijfde artikel is van Pim Rank en betreft de civielrechtelijke aspecten van betalen. Hierbij is weer de vraag in hoeverre een betaling daadwerkelijk definitief is, of toch kan worden teruggedraaid in verband met een faillissement van een betrokkene.

Wij hopen de lezer met deze special een mooi overzicht te bieden van wat er speelt op het gebied van betalen. Overigens kunt u meer van ons verwachten. In Q2 van 2023 komt de Europese Commissie naar verwachting met voorstellen voor PSD3, Open Finance en de Digitale Euro. Daar zullen wij uiteraard te zijner tijd aandacht aan besteden.