Redactioneel. Mensenrechten
Joris Blaauw Het artikel is in de opmaak van het tijdschrift rechts als pdf beschikbaar.De ‘homo economicus’ heeft een grote stempel gedrukt op het economisch speelveld en de manier waarop onze samenleving is ingericht. Echter, het beeld dat de mens op efficiënte, rationele wijze zijn benodigdheden verkrijgt en dat de onderneming winst maximaliseert, is de laatste jaren, mede door de financiële crisis, flink gaan schuiven. De mens blijkt, wellicht helaas, niet zo rationeel als werd aangenomen. En ondernemingen komen niet meer weg met een doelstelling die enkel gericht is op volledige winstmaximalisatie. Verschillende stakeholders verwachten van ondernemingen dat zij een sociaal gezicht tonen (zie voor meer verdieping de vorige editie over Corporate governance). En bij het tonen van een sociaal gezicht neemt het onderwerp mensenrechten (Human Rights) een steeds prominentere rol in. Zo stellen overheden eisen ten aanzien van dit onderwerp, hebben de Verenigde Naties richtlijnen voor ondernemingen doen uitgaan en hebben consumenten andere – hogere – verwachtingen van ondernemingen waar zij producten of diensten afnemen. Kortom, het onderwerp mensenrechten komt via steeds meer wegen op de kaart te staan. De aandacht voor mensenrechten is een goede ontwikkeling. De vraag is echter hoe een onderneming met mensenrechten omgaat. De scope van dit onderwerp is complex, en niet enkel door de varieteit aan onderwerpen die onder deze paraplu hangen. Het actief zijn in een internationale context en het zaken doen met een verscheidenheid aan zakenpartners maakt dit onderwerp verder complex, evenals het feit dat velen dit onderwerp als een ver-van-mijn-bed-show zien. De gedachte dat mensenrechten een ver-van-mijn-bed-show is, wordt op stevige wijze ontkracht door onze eerste auteur, Ekaterina Aristova. De eerste auteur van deze editie is een ervaren jurist en bezig met een PhD op het gebied van ‘Business and Human Rights’ aan de prestigeuze Cambridge University. Zij beschrijft in haar artikel ‘Tort Litigation Against Transnational Corporations in England’ op sprekende wijze hoe internationale ondernemingen met hoofdkantoren in Europa, juridisch aansprakelijk kunnen worden gesteld voor overtredingen van de mensenrechten in landen zonder sterk rechtssysteem. Denk hierbij aan een gemeenschap in Nigeria die Shell aanklaagt in een Engelse rechtbank. Daarnaast wordt duidelijk gemaakt dat landen waar internationale bedrijven hun hoofdkantoor hebben gevestigd, via passende wetgeving naleving willen afdwingen. Ook aandeelhouders leggen meer nadruk op mensenrechten. Denk hierbij aan particulieren die meer oog hebben voor dit onderwerp, maar ook professionele beleggers als pensioenfondsen die aan hun deelnemers verantwoording moeten afleggen over hun beleggingsbeleid. De Dow Jones Sustainability Index (DJSI) helpt beleggers om te kiezen voor ondernemingen die binnen hun marktsegment het meest duurzaam zijn. De laatste jaren heeft de DJSI de scope van het onderwerp mensenrechten uitgebreid. In de beginjaren ging het vooral om maatregelen om mensenrechten binnen de eigen organisatie te borgen. Inmiddels gaat het om het borgen van mensenrechten in alle activiteiten – direct en indirect – van de onderneming. In een exclusief interview met Manjit Jus, Head of Sustainability Application & Operations bij RobecoSAM, wordt verkend welke rol de DJSI heeft in het bevorderen van mensenrechten binnen ondernemingen, hoe de ranking tot stand komt en tegen welke uitdagingen de DJSI aanloopt. Voor lezers die werkzaam zijn bij ondernemingen die deelnemen aan de DJSI staat er relevante informatie in over de onderwerpen die de komende jaren van belang worden. Mensenrechten zijn voor elke organisatie van belang. Maar hoe begin je met het opstellen en invoeren van beleid op dat gebied? Wij hebben Siham Lotfi bereid gevonden om haar ervaringen en kennis met ons te delen. Siham Lotfi is jurist en coordinator van het Human Rights programma binnen AkzoNobel. Onlangs is bekend geworden dat AkzoNobel in de eerder genoemde DJSI wederom op de eerste plaats is geëindigd (categorie Chemical Industry group). Het opstellen en implementeren van een Human Rights programma heeft aanmerkelijk bijgedragen aan het verwerven van deze leidende positie. Kortom, een auteur die zeer bekend is met het onderwerp. Zij beschrijft in het artikel ‘How to Implement the UNGP’s on Business and Human Rights in policies and practices?’ hoe bedrijven hun verantwoordelijkheid op dit onderwerp kunnen omzetten in beleid en toepassen in de praktijk. Het artikel is een sterke uiteenzetting van handvatten en praktijkvoorbeelden. Daarnaast maakt ze duidelijk waar het verschil zit tussen due dilligence op het gebied van mensenrechten ten opzichte van reguliere risk management. Bij andere onderwerpen ligt de focus namelijk op de risico’s voor de eigen onderneming, terwijl bij mensenrechten de focus bij externen, namelijk mensen, ligt. Dit vraagt dan ook om een andere benadering. Dat het beleid ten aanzien van mensenrechten gestoeld is op dezelfde uitgangspunten en dat de aandachtspunten toch wezenlijk kunnen verschillen wordt duidelijk in het volgende artikel. ABN AMRO heeft vier keer een mensenrechtenconferentie georganiseerd op de Amsterdamse Zuidas en bericht over het onderwerp in een speciale rapportage. Hiermee pakt de onderneming een voortrekkersrol op dit onderwerp. Auteurs Maria Anne van Dijk en Ruben Zandvliet beschrijven aan de hand van vijf vragen hoe hun werkgever omgaat met dit onderwerp. Zo gaan zij onder andere in op de vraag wat een bank met dit onderwerp te maken heeft en wat hun prioriteiten zijn. Liesbeth Unger biedt in het artikel ‘Aan de slag met mensenrechten: 10 praktische tips’ handvatten voor het opstellen van een beleid ten aanzien van mensenrechten. Daarnaast staat ze stil bij de ‘Corporate Human Rights Benchmark’ waarin de 98 grootste bedrijven uit drie hoge risicosectoren (kleding, mijnbouw en landbouw) worden beoordeeld op hun vermogen om ‘human rights due diligence’ te doen en op een adequate wijze met (onbedoelde) mensenrechtenschendingen om te gaan. Haar inzichten in combinatie met de twee eerdere artikelen bieden een mooi overzicht van ervaringen uit het veld. De volgende auteur, Hermine Masmeyer, gaat in op de verantwoordelijkheid van onderwerpen als mensenrechten in het licht van de vernieuwde Corporate Governance Code. In de code wordt de verantwoordelijkheid voor waardecreatie op de lange termijn bij bestuurders neergelegd. De code geeft echter niet aan welke waarden van belang zijn voor waardecreatie op de lange termijn en hoe daar door het bestuur invulling aan moet worden gegeven. Gezien de complexiteit van een onderwerp als mensenrechten is het wellicht wenselijk dat derden input geven op het beleid van een onderneming. Ze geeft in haar artikel een aantal goede suggesties mee. Ook deze editie eindigen we weer met een aantal vaste bijdragen. Allereerst een nieuw vast onderdeel van dit tijdschrift; ‘Het Dilemma’. In deze nieuwe rubriek wordt door een redacteur van het Tijdschrift voor Compliance een dilemma uit de compliance-praktijk van commentaar voorzien. De redacteur probeert daarbij inzichten en handvatten te verschaffen voor de aanpak van het dilemma. Het dilemma is deze keer ‘Efficiency versus effectiviteit in ketenprogramma’s op het gebied van mensenrechten’. Redacteur Lucianne Verweij beschrijft op beeldende wijze een dilemma dat elke professional kent; we gaan voor effectiviteit en efficiency, maar hoe zit het vervolgens met de kwaliteit of aantoonbaarheid. Zeker ten aanzien van het onderwerp mensenrechten, is een andere denkwijze en aanpak wenselijk. Al is het maar omdat het uiteindelijk niet gaat om het voorkomen of beperken van het risico voor de onderneming zelf, maar van het risico dat mensen lopen. Tot slot hebben we de vaste bijdragen van Antoni Brack die deze week kritisch is over de Algemene Bankvoorwaarden 2017 en een boekbespreking van Edgar Karssing over de boeken ‘Het is mooi geweest. Het kantoor is geen pretpark’ van Judith Mair en ‘The checklist manifesto. How to get things right’ van Atul Gawande besproken. Mocht u na het lezen van deze editie er definitief van overtuigd zijn geraakt dat mensenrechten geen ver-van-mijn-bed-show is, dan is het eerste deel van onze missie geslaagd. Het tweede deel van onze missie is geslaagd als het lezen van deze editie ervoor zorgt dat u beter weet hoe uw onderneming om dient te gaan met mensenrechten. Veel leesplezier gewenst
