Redactioneel

Als redactie hopen wij dat u deze editie van het Tijdschrift van Staatsteun in goede gezondheid leest. Het is een understatement om op te merken dat we in bijzondere tijden leven. Velen van ons zullen immers niet eerder een crisis hebben meegemaakt met een impact als die van de Covid-19-pandemie. Bij de start van de lockdown sprak Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, de volgende woorden : ‘The Coronavirus pandemic is testing us all. This is not only an unprecedented challenge for our healthcare systems, but also a major shock for our economies. We stand ready to do more as the situation evolves. We will do whatever is necessary to support the Europeans and the European economy.’

Hoewel het te vroeg is voor een eindoordeel, lijkt het er dat de EU op de terreinen waarop zij stevige bevoegdheden heeft, zoals mededinging en staatssteun, er vooralsnog goed in slaagt om een helpende hand te bieden. Althans, de kritiek die je leest over het optreden van de EU in deze crisis, zoals die over een vermeend gebrekkige coördinatie op het gebied van de volksgezondheid of de inkoop van medische hulpmiddelen, dan betreft het doorgaans terreinen waar het primaat bij de Lidstaten ligt. Op de focusgebieden van ons tijdschrift tonen de EU en (nationale) toezichthouders zich in deze crisistijd vooralsnog daadkrachtig, meedenkend en efficiënt, zonder daarbij kernwaarden en principes uit het oog te verliezen. Er is immers straks ook weer een wereld na Covid-19. In een interview met NRC Handelsblad (24/4/’20) benadrukte Commissaris Vestager (Mededinging) het lange termijn belang van een gelijk speelveld, wat volgens haar met zich brengt dat er vanwege de structurele ongelijkheid tussen Lidstaten om staatssteun te kunnen geven, er ook altijd duidelijke (juridische) grenzen moeten zijn aan de steun die een Lidstaat aan ‘eigen’ ondernemingen kan geven. Of in de woorden van de Commissaris: ‘Lidstaten kunnen niet uitgeven wat ze maar willen.’

De hulp die de Europese Commissie zelf heeft geboden op het gebied van staatssteun bestaat allereerst uit het inroepen van de art. 107 (2) (b) (‘buitengewone gebeurtenissen’) en 107 (3) (b) (‘ernstige verstoring in de economie van een Lidstaat’) van het EU-Werkingsverdrag als juridische grondslag om Covid-19 steunmaatregelen te kunnen goedkeuren. Op grond van art. 107 (3) (b) VWEU is ook een Tijdelijk Staatssteunkader Covid-19 in het leven geroepen, dat Lidstaten in ieder geval tot 31 december 2020 ruimere mogelijkheden geeft voor steun, en wat er zonder twijfel ook aan bijdraagt dat de Europese Commissie in deze periode bijzonder snel kan beslissen op aanmeldingen. Soms zelfs in een tijdsbestek van minder dan 48 uur. In volgende edities van het TvS zullen wij ongetwijfeld in meer detail terugkomen op deze nieuwe beschikkingenpraktijk, maar op het moment van schrijven van dit Redactioneel – een kleine 2 maanden na aanvang van de crisis – ligt het indrukwekkende aantal 200 (!) specifieke Covid-19 goedkeuringen al weer ruim achter ons.

In dit nummer een inleidend overzichtsartikel van Tom Binder over de toepassing van het staatssteunrecht tijdens COVID-19, op nationaal niveau alsook het tijdelijke kader van de Europese Commissie. Ook Marco Dionisio heeft de actualiteit al kunnen meenemen in zijn artikel over reddings- en herstructeringssteun in de luchtvaartsector, waarin hij op basis van de beschikkingenpraktijk enkele tekortkomingen signaleert in de wijze waarop de Europese Commissie deze typen steunmaatregelen heeft beoordeeld. Zo plaatst hij vraagtekens bij de consistentie van de beoordelingen met die van aanmeldingen in andere sectoren van de economie, mogelijk leidend tot een gebrek aan rechtszekerheid bij luchtvaartmaatschappijen. Sebastiaan Cnossen gaat in zijn noot bij het arrest van het Gerechtshof Amsterdam in Commerz Nederland / Havenbedrijf Rotterdam nader in op het toerekeningsvraagstuk: of wanneer wordt een steunmaatregel geacht met staatsmiddelen te zijn bekostigd? Die vraag blijkt vandaag de dag nog steeds lastig te beantwoorden voor entiteiten stwaar de overheid weliswaar bemoeienis mee heeft maar die toch op enige afstand staan.

Verder in dit nummer een bijdrage van promovendus Wout De Cock, die reflecteert op de rol van de nationale rechter in de handhaving van het staatssteunrecht. Dit (mede) naar aanleiding van een recente studie over dit onderwerpen die in opdracht van de Europese Commissie is verricht. De Cock gaat daarbij belangrijke vragen niet uit de weg, zoals ten aanzien van de rol die nationale rechters kunnen en dienen te vervullen in het toezicht op naleving van bijvoorbeeld de Algemene Groepsvrijstellingsverordening.

Tot slot in dit nummer een artikel van Ruud van Druenen die onderzoek heeft gedaan naar alle commissiebesluiten tot het openen van de formele onderzoeksfase over de periode 2004-2018, op basis waarvan hij enkele belangrijke trends en kenmerken destilleert. Interessant is bijvoorbeeld zijn bevinding dat de herziening van de procedureverordening in 2013 heeft geleid tot een afname van het belang van formele klachten voor het openen van de formele onderzoeksfase voor onrechtmatige en bestaande steun, zonder dat hier een toename van het geopende formele onderzoeken naar aanleiding van ambtshalve onderzoeken tegenover staat. Vooraf werd die ontwikkeling door velen wel verwacht.

Wij wensen u veel leesplezier toe.

De redactie