Editorial

Voor u ligt een nieuwe editie van Tijdschrift voor Compliance. Het thema van deze editie is 'Corporate Leadership & Compliance'. De verschillende artikelen en de twee afgenomen interviews gaan op dit thema in vanuit verschillende invalshoeken.

In het interview dat Jeroen Boogaard heeft met Robert Chesnut, voormalig, en de eerste Chief Ethics Officer bij Airbnb, bespreken ze de praktische kant van leiderschap in ethiek. Een compliance programma richt zich voornamelijk op het volgen van regels en (bedrijfs) processen. Chesnut legt uit waarom een compliance programma effectiever wordt wanneer mensen zich inzetten om het juiste te doen. Hij concludeert onder andere dat door het aanstellen van collega's als Ethics Advisor meer vragen werden gesteld dan voorheen via de kanalen van HR, de hotline of onder de klokkenluidersregeling.

Een academische standaard treffen we sinds jaar en dag aan bij sleutelfuncties, zoals de auditor. Deze sleutelfuncties zijn - in tegenstelling tot de compliance functie - genormeerd. Voor de compliance functie wordt nu een academische standaard neergezet met de postacademische Registeropleiding Compliance Risk Management, een initiatief van het bedrijfsleven en de Universiteit van Amsterdam. Rob Schotsmanen Therus de Villeneuve bespreken waarom er behoefte is aan een opwaardering van de functie van de compliance professional en hoe de opleiding daar antwoord op geeft.

De traditionele rol van Compliance binnen organisaties is in de laatste decennia geëvolueerd tot een volwaardige business partner binnen een volwassen organisatie. Door incidenten in de financiële sector en in het bedrijfsleven is de roep om verandering steeds luider geworden. Compliance, in eerste instantie van buitenaf opgelegd door toezichthouders, ontwikkelt zich meer en meer tot een intrinsieke waarde van het bedrijf.  Wat kunnen we leren van de laatste decennia in ontwikkelingen? De uitbreiding van de scope? De veranderingen in de traditionele modellen en organisatiestructuren? En hoe heeft Compliance zich ontwikkelt tot een business partner van de organisatie en behoudt het ook haar onafhankelijke rol binnen de organisatie. Sietse Rinkel en Joep Suijkerbuijk nemen de lezer mee in de ontwikkelingen binnen Compliance, welke lessen kunnen we trekken uit het verleden en hoe zal het vak zich verder ontwikkelen?

Welke data kan en mag een verzekeraar gebruiken bij het vaststellen van de premie? Kun je mensen automatisch accepteren of afwijzen aan de hand van data over rijgedrag? Waar ligt de grens tussen risicodifferentiatie en verboden discriminatie? De verzekeringsindustrie ziet dat nieuwe technieken nieuwe vragen oproepen. Om verzekeraars een kader te bieden voor het stellen en bespreken van deze vragen, heeft het Verbond van Verzekeraar in 2020 een ethisch kader datagedreven toepassingen opgesteld. Uiteindelijk gaan die vragen om het morele kompas van de organisatie. Waar staan wij voor, wat zijn onze morele uitgangspunten, op welke manier willen wij rekening houden met onze klanten, met onze stakeholders. Dergelijke vragen kun je als Raad van Bestuur niet uitbesteden, ze raken het hart van de organisatie. Het bestuur is immers de hoeder van de waarden van de organisatie: het ethisch kader is Chefsache! Aan de hand van het ethisch kader gaven Edgar Karssing en Jos Schaffers in het voorjaar van 2022 zes workshops aan bestuurders en commissarissen uit de verzekeringsbranche. In dit artikel vatten zij samen wat ze daarbij hoorden en leerden. Van de praktijk voor de praktijk: in de vele gesprekken die werden gevoerd kwamen waardevolle inzichten naar boven die zij met dit artikel graag vastleggen en breder verspreiden. Het verhaal is behulpzaam niet alleen voor verzekeraars, maar voor alle organisaties die werken met datagedreven toepassingen.

Toon aan de top is een term die is ontstaan in de accountancy om het algehele 'ethische klimaat' van een organisatie te beschrijven. De toon aan de top in de context van compliance en ethiek verwijst naar het feit dat het leiderschap de toon van een ethische (of juist onethische) sfeer in de organisatie en de gidsende waarden van de organisatie creëert. Het belang van toon aan de top is evident en blijkt bijvoorbeeld uit het Compliance-onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) uit 2021. In haar artikel gaat Els Boonacker in op de vraag naar de invloed van taal als onderdeel van de toon aan de top. Hoe kan het leiderschap met inzet van bepaald taalgebruik het gewenste gedrag van de mensen in de organisatie motiveren en ongewenst gedrag voorkomen.

Hoe functioneren organisaties? Naast strategie en de markt is ethiek een van de pijlers. Cohesie en samenwerking tussen deze pijlers moeten in balans zijn maar wat is ethische organisatiestrategie? Hoe helpt dit een organisatie naar het volgende niveau? Bij ethische organisatiestrategie staat het benadrukken van eigen verantwoordelijkheid voorop, gebaseerd op de waarden en normen die de organisatie wil uitdragen. Nathalie Voortman en Ronald Jeurissen gaan in op de vraag hoe organisaties in de praktijk de ethische strategie kunnen implementeren. Wat is daarvoor nodig en hoe beheers en controleer je de te behalen doelstellingen?

Het nieuws en de kranten berichten bijna dagelijks over grensoverschrijdend gedrag. Begin 2022 heeft de regering de opdracht gegeven aan de onafhankelijke regeringscommissaris om onderzoek te doen naar een bredere aanpak in het kader van het nationaal actieplan. Naast het actieplan ligt de nadruk op het maatschappelijk gesprek om cultuurverandering in te zetten. In gesprek gaan over dit onderwerp op alle niveaus binnen de organisatie, van directiekamer tot kantine, maar ook op scholen en sportvereniging moet leiden tot dialoog, open gesprek en preventie. In het interview deelt Mariëtte Hamer haar ervaringen van de eerste maanden met Jeroen Boogaard en geeft inzicht in de eerste stappen die gezet zijn en worden om de maatschappelijke discussie te verbreden. Verder gaat zij in op de verschillende bestaande structuren binnen organisaties en hoe deze een rol kunnen spelen in de cultuurverandering.

Na zijn oratie en alle feestelijkheden die daarbij horen heeft Edgar Karssing zich afgelopen zomer verdiept in de marktfalen-benadering van Joseph Heath. En waar Karssing ethiek in zijn oratie heeft neerzet als zoektocht en leerproces, moet Heath helemaal niks hebben van filosofische theorieën. Volgens Heath zetten ze ons op een dwaalspoor. In zijn boek Morality, competition, and the firm. The market failures approach to business ethics gebruikt Heath het analyseapparaat van de econoom om bedrijfsethiek handen en voeten te geven. Het verhaal is dermate aantrekkelijk, dat het Karssing zichzelf de vraag stelt of hij zijn oratie zal intrekken, de filosofie vaarwel zal zeggen en voortaan een economische benadering van bedrijfsethiek zal bepleiten.

De redactie wenst u veel leesplezier en hoopt dat deze editie u nieuwe inzichten en handvatten biedt.

Claudia Sijstermans, Bartheke Weerstra, Marijke Terpstra, Jörgen Hofstra, Karen Fluks

Redactie