Redactioneel

Het is een tijd van politieke veranderingen. PVV, NSC, VVD en BBB hebben een hoofdlijnenakkoord opgesteld. Onze voedselvoorziening en de toekomst van land- en tuinbouw en visserij maken hier een belangrijk onderdeel van uit. Zo staat in het hoofdlijnenakkoord dat boeren en tuinders een goede boterham moeten kunnen verdienen: "nieuwe verdienmodellen worden ontwikkeld en de voedselketen, inclusief industrie en banken, draagt bij aan het verdienmodel."

Interessant in dit opzicht is dat er sinds 2021 in de Europese regels ruimere mogelijkheden zijn voor samenwerkingen die gericht zijn op verduurzaming van de landbouw, inclusief afspraken over vergoeding van duurzaamheidskosten. Deze hebben een positief effect op het verdienmodel van de boer. Al in de eerste editie van dit tijdschrift besteedden Caroline Wolberink en Robert Baayen hier aandacht aan. En in het themanummer over duurzaamheid dat in november zal verschijnen, zal hier nog meer over te lezen zijn.

Verder willen de coalitiepartijen preventie meer centraal zetten om de gezondheid te verbeteren. Hiervoor is het cruciaal dat voedingsmiddelenproducenten zich verbinden aan de doelstellingen op het gebied van een gezonde leefstijl. Dit laatste is geen vanzelfsprekendheid, zo toonde het RIVM begin van dit jaar aan na doorrekening van het Nationaal Preventieakkoord. Te vaak nog heeft de gezondheid van de consument niet de prioriteit van de voedsel- en drankenindustrie die ze verdient. Supermarkten worden niet specifiek benoemd, maar voorstelbaar is dat ook zij hierin nog meer kunnen betekenen om mensen over de streep te trekken gezondere producten te kopen.

Met de recente verkiezingen voor een nieuw Europees Parlement is de koers van de Europese Unie voor de komende vijf jaar bepaald. Duurzaam voedsel, landbouw en dierenwelzijn zijn hierbij belangrijke thema's. Op basis van Europese opiniepeilingen stelt Foodwatch, de belangenorganisatie voor goede voeding, dat veel kiezers van politieke partijen een voedselvisie in hun programma's hadden verwacht. "Kiezers snakken naar oplossingen voor voedselproblemen", zo valt te lezen op de website. Des te opvallender is het dat politieke partijen bijvoorbeeld nauwelijks aandacht hebben voor voedselmisleiding: bewust of onbewust onjuiste informatie op de verpakking zetten, bijvoorbeeld door bepaalde kenmerken of effecten te suggereren die het product niet heeft. Dit kost, zo stelt Foodwatch, een gemiddeld gezin maar liefst circa € 2.000,- per jaar.

In dit licht bezien is het artikel van Lidewij Bergsma en Floris Dudok van Heel waarin zij dieper ingaan op het fenomeen voedselfraude en misleidende producten, interessant. Ondanks de publieke belangstelling voor het probleem en de verontwaardiging erover, zijn de opties voor strafrechtelijke vervolging ervan vooralsnog niet benut. In een heldere analyse gaan de twee auteurs hier dieper op in en geven verklaringen voor de beperkte strafrechtelijke handhaving.  

Misleiding zien we ook terug in reclame voor levensmiddelen. Om dit tegen te gaan speelt zelfregulering van levensmiddelenreclame een belangrijke rol. Rechterlijke uitspraken over overtreding van reclameregels voor levensmiddelen zijn - net als bij voedselfraude en misleidende producten – schaars. Daarentegen is de Reclame Code Commissie (RCC) heel actief op dit terrein. In het artikel "Van novel foods tot TikToktrends: over zelfregulering en levensmiddelenreclame" bespreekt Sarah Arayess kenmerken en bijzonderheden van een klachtenprocedure bij de RCC. Ook passeren enkele opvallende uitspraken die belangrijk zijn voor levensmiddelenreclame kort de revue. Hoe werkt deze vorm van zelfregulering precies en is ze nog houdbaar in deze tijd? Een voorzichtige conclusie neigt naar 'ja'.

Voedselmisleiding is een breed begrip. Zo kunnen consumenten bijvoorbeeld ook worden misleid door bedrijven die beweren dat producten of diensten duurzamer zijn dan deze daadwerkelijk zijn. Juist omdat duurzaamheid de laatste tijd zo hoog op de maatschappelijke agenda staat, is ook de aandacht voor zogeheten greenwashing de afgelopen jaren gegroeid. Dat zien ook Diederik Schrijvershof en Mats Reijman. In hun artikel gaan zij uitvoerig in op (misleidende) duurzaamheidsclaims en keurmerken. Naast het beschrijven van wetgeving(ontwikkelingen), rechtspraak en handhaving op dit vlak, geven de twee auteurs ook praktische tips voor ondernemingen om misleidende duurzaamheidsclaims te voorkomen.

Van voedselmisleiding is het slechts een kleine stap naar voedselveiligheid. Namens de Rijksoverheid controleert de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) of de voedselproductie en -verkoop veilig gebeurt. Gerard Bakker, inspecteur-generaal bij de NVWA, beschrijft dat handhaafbaarheid van de wetgeving niet altijd even eenvoudig is, onder meer omdat de wet niet duidelijk omschrijft wat voedselveiligheid nu precies is. In zijn column geeft Gerard Bakker een inkijkje in hoe de NVWA zich verhoudt tot de voedselveiligheidscultuur in het bedrijfsleven.

Ook van belang in dit kader is de transparantie van de beoordeling van voedselveiligheid voor consumenten. Alie de Boer bespreekt de invloed van de Europese Transparantieverordening op de risicobeoordeling van verschillende levensmiddelen door de Europese voedselveiligheidsautoriteit. Zij concludeert dat de toegankelijkheid van informatie in het risicobeoordelingsproces is verbeterd. Dit zou bijdragen aan het democratisch proces en daarmee de publieke controle en deelname, alsmede het vertrouwen in wetgeving faciliteren. De auteur vraagt zich wel af of lange autorisatieprocedures het effectief functioneren van de markt niet belemmeren.

Wij zijn benieuwd hoe de Europese levensmiddelenwetgeving zich verder zal ontwikkelen met het oog op de bevordering van de volksgezondheid. Betül Kas geeft in dit kader een kritische analyse van Duitse jurisprudentie over de "margin of discretion" van EU-lidstaten betreffende de toelating van gewasbeschermingsmiddelen. De Duitse rechter lijkt de mogelijkheden voor lidstaten om op basis van gezondheids- en milieuoverwegingen gewasbeschermingsmiddelen in eigen land niet toe te laten als deze in een andere lidstaat al wel zijn toegelaten, restrictief te interpreteren. Volgens de auteur komt dit de algemene volksgezondheid niet ten goede.

Als laatste wijzen wij nog op de lezenswaardige annotatie van Elise Dirkse en Silvia Gawronski bij een recent arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie over de zogenaamde REACH-verordening. Deze heeft als doel de volksgezondheid en het milieu te beschermen door veilig gebruik van chemische stoffen (bijvoorbeeld bij de productie van kunstmest) te waarborgen. Het Hof beantwoordt allereerst de vraag wie kwalificeert als "importeur" voor wie een registratieplicht geldt. Verder gaat het Hof in op de vraag of contractueel bepaald kan worden wie de registratie op zich neemt in geval er meerdere registratieplichtigen zijn.

Wij wensen jullie veel leesplezier toe.

Namens de redactie,

Martijn van der Heide en Caroline Wolberink