Het Internet(recht) of een internet(recht)?

Het Internet is een wereldwijd openbaar netwerk waarop elk IT-apparaat kan worden aangesloten dat gegevens uitwisselt via de in de Grondwet van het Internet (de geldende Requests for Comments) beschreven protocollen.

Een protocol bevat normen waaraan de gegevensuitwisseling met behulp van de aangesloten apparaten moet voldoen. De gezamenlijke protocollen van de Requests for Comments beschrijven de ‘Staat’ van het Internet (de inrichting en de wijze van communiceren). Het Internet Protocol (IP) en andere protocollen worden door de Grondwetgever van het Internet, de Internet Engineering Task Force (IETF), een private (open) organisatie, beheerd en uitgegeven. De IETF bepaalt de communicatiestructuur en de verkeersregels van het Internet. De uitvoering van de regels van de IETF vindt plaats door de beheerders van de aangesloten apparaten. De regels voor de identificatie van de deelnemende IT-apparaten worden gegeven door een andere wetgevende private Organisatie, de Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN). De uitvoering van de regels van de ICANN vindt plaats door private bestuursorganen de zgn. registries en registrars.

Een staat wordt natuurlijk niet alleen gevormd door zijn instellingen, (infra)structuur en gedragsregels, maar ook door de wezens die hem bevolken. In het geval van het Internet zijn dat voorlopig alleen mensen (de stand van de AI is nog onvoldoende voor een ‘multiculturele’ Internetsamenleving). Het Internet kent momenteel een bevolking van meer dan vier miljard gebruikers. Deze gebruikers brengen een toenemend aantal uren per dag op het Internet door (volwassenen in de VS besteedden in 2018 meer dan 11 uur per dag aan door het Internet verbonden media). Daarbij hebben de Internetgebruikers beschikking over 1,5 miljard websites en zenden zij 1,5 miljard mails, doen zij 4 miljard Google searches en zenden zij 0,5 miljard tweets per dag. De Interneteconomie behoort volgens de OESO-definitie (alleen de informatiediensten, niet de infrastructuur) tot de vijf grootste economieën en is de snelst groeiende economie van de wereld. Om van een staat te kunnen spreken moeten ook de gedragsregels van de deelnemers door de staat worden bepaald. Hoe zit dat op het Internet?

Het is niet het recht dat de feitelijke verhoudingen bepaalt, maar het zijn de feitelijke verhoudingen die het recht bepalen. Handhaafbaarheid is een essentiële bestaansgrond (juristen zeggen een ‘conditio sine qua non’) voor het recht. Het zijn de concrete machtsverhoudingen die het recht bepalen.

Ik breng graag het Mare Liberum van Hugo de Groot in uw herinnering. Dit pleidooi voor een vrije zee pretendeerde het natuurrecht te beschrijven, maar was in feite een pleidooi voor de politieke opvattingen van de Nederlanden en de VOC (de opdrachtgever van Hugo) die als kleinere militaire macht en open handelsnatie het grootste belang hadden bij een vrije zee. De Iberische bond had een andere opvatting die zij eveneens als universele waarheid poneerden, het Mare Clausum (om van het Romeinse Mare Nostrum nog maar niet te spreken). Dat de feitelijke verhoudingen het zeerecht bepaalden en nog steeds bepalen blijkt wel uit de oorspronkelijk gehanteerde ‘kanonschotregel’ waarbij de territoriale wateren zich uitstrekken tot de reikwijdte van een kanonschot (3 mijl). De feitelijke machtsverhoudingen hebben geleid tot het huidige recht met zones van 12, 24 en 200 mijl. De afstand waarbij de machtigste zeevarende naties zowel hun lokale belangen als hun mogelijkheden om elders op de wereld de zee en de zeebodem economisch te exploiteren het beste dienen. U weet wat er gebeurt in de Zuid-Chinese zee (ook wel bekend als de Vietnamese Oostzee en de West-Filipijnse Zee) en wat er zal gebeuren met de Noordelijke IJszee als het ijs gesmolten is…

Voor het Internet geldt hetzelfde, met dien verstande dat de zee van het Internet wordt bevaren door meer dan vier miljard kleine scheepjes en dat de grote schepen daar worden bestuurd door globale ondernemingen en niet door staten. Het gevolg hiervan is dat de gedragsregels voor de ‘netizens’ slechts zeer ten dele worden bepaald door regels van staten en organisaties van staten.

Een groot deel van de nationale en regionale statelijke regels is daarom niet van toepassing of niet handhaafbaar op het Internet. Dit geldt onder andere voor het Intellectuele Eigendomsrecht, waarbij het feit dat de recente Europese Auteursrechtenrichtlijn zich vooral tot grote platforms richt boekdelen spreekt. De grote platforms moeten af en toe aanmeren in nationale staten en dreigen dan aan de ketting te worden gelegd. De kleintjes niet. Zij kunnen gebruik maken van alle technische mogelijkheden die het Internet biedt om zichzelf onzichtbaar te maken. Hetzelfde geldt voor het belastingrecht. De massa kleine scheepjes wordt niet belast. De plannen voor de invoering van een Internetbelasting richten zich opnieuw op de grote IT-ondernemingen. De vraag is overigens of er wel een rechtsgrond voor belastingheffing bestaat nu een groot deel van het profijt dat de belastingplichtigen zouden moeten hebben van de bescherming door de Staat afwezig is. De infrastructuur wordt bijvoorbeeld niet door de staat geschapen en beheerd, de bescherming van de infrastructuur is niet in handen van de Staat, de beveiliging van het Internet is grotendeels in handen van de beheerders en de gebruikers zelf en de betrouwbaarheid van de markten wordt eveneens gegarandeerd door gebruikers en beheerders (o.a. door profilering, fair exchange en odr). Wat denkt u ten slotte dat er gebeurt als staten grote IT-ondernemingen steeds vaker als censor, handhaver en rechter laten optreden? Herinnert u zich the Pirate Bay nog? De ruimte ontbreekt om te laten zien dat dit patroon zich voor alle belangrijke rechtsgebieden herhaalt.

Mijn conclusie is dat het Internetrecht het recht van het Internet zelf is en niet van staten of organisaties van staten. Dat hierbij de belangen en opvattingen van burgers van staten die tevens netizens van het Internet zijn worden meegewogen spreekt vanzelf, dat gebeurt immers ook bij het invoeren van regionaal (bijv. Europees) en internationaal (globaal) recht. Er is maar één Internet en Internet is dan ook een eigennaam en die schrijf je met een hoofdletter, net zoals Nederland en Europa.