Redactioneel

Het Tijdschrift voor Staatssteun bestaat bijna 10 jaar. Van de gelegenheid die dit jubileum biedt wordt gebruik gemaakt om het tijdschrift met ingang van dit nummer in een nieuw jasje te steken en om de ondertitel van het tijdschrift te veranderen in ‘aanbesteding, mededinging en overheid & markt’. Het effect van deze veranderingen zal eerlijk gezegd beperkt zijn. Met deze veranderingen wordt door de redactie niet beoogd om de bakens te verzetten. Het hoofddoel van het tijdschrift blijft om relevante ontwikkelingen op het gebied van staatssteun te signaleren en van commentaar te voorzien. Daartoe blijven we werken met rubrieken, artikelen en annotaties. Bij de rubrieken ligt de nadruk op signaleren en bij de artikelen en annotaties worden verbanden getoond en wordt commentaar gegeven.

Om dit doel van het tijdschrift te realiseren, zoeken we naar onderwerpen die voor de dagelijkse praktijk relevant zijn. Ook voor dit nummer is daarnaar gezocht. Praktijk is bijvoorbeeld dat veruit de meeste steunmaatregelen op het eerste gezicht een zuiver lokaal karakter hebben. De Europese Commissie onderkent dat van een mogelijke invloed op de handel tussen lidstaten bij een zuiver lokaal effect van een maatregel geen sprake is. Maar er zijn genoeg besluiten van de Commissie waarin bij maatregelen met een schijnbaar lokaal karakter toch een invloed op de handel tussen lidstaten werd aangenomen. Vanwege het casuïstische karakter van deze interstatelijkheidstoets, die het soms lastig maakt om grote lijnen te onderscheiden, is het relevant om van tijd tot tijd uitspraken te behandelen die over deze toets gaan, zoals in dit nummer het arrest van het Gerecht van 14 mei 2019 in de zaak Marinvest en Porting tegen de Europese Commissie. De maatregel betrof een subsidie voor een jachthaven in Slovenië waarin bijna alle ligplaatsen waren gereserveerd voor lokale bewoners en vissers. Daardoor was het effect op de markt voor ligplaatsen aan de Adriatische Zee en op de voorwaarden voor grensoverschrijdende investeringen of vestiging volgens de Europese Commissie verwaarloosbaar. Het Gerecht ging daarin mee. In een annotatie verduidelijkt Vincent Verouden het verband tussen deze uitspraak en het beleid van de Commissie en de jurisprudentie sinds de vroege jaren 2000 over interstatelijkheid en plaatst hij enkele kanttekeningen bij het oordeel van de Commissie om de subsidie als in deze Sloveense zaak niet als staatssteun aan te merken.

De strikte benadering door het Gerecht en de Commissie van de interstatelijkheid en de verruiming van de Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV) dragen eraan bij dat steunmaatregelen sneller dan voorheen kunnen worden uitgevoerd. De AGVV heeft ertoe geleid heeft dat meer dan 96% van de nieuw uitgevoerde steunmaatregelen vrijgesteld zijn van aanmelding. Marieke Merkus en Paul Zondag bespreken de in 2019 door de Europese Commissie ingezette evaluatie van de AGVV en blikken daartoe terug op de jurisprudentie van het Hof van Justitie. Hoewel de jurisprudentie over de AGVV nog schaars is, maken zij daaruit op dat de voorwaarden uit de AGVV strikt moeten worden uitgelegd. Om een geslaagd beroep op de AGVV te kunnen doen, zal bij formulering en kennisgeving van een maatregel door steunverleners derhalve zorgvuldig gehandeld moeten worden.

Voor de praktijk is verder de ruimte van belang die de Europese Commissie heeft bij een onderzoek naar een overtreding van het staatssteunverbod en het in Commissiebesluiten te leveren bewijs van een dergelijke overtreding. Vandaar de bespreking van de uitspraak van het Gerecht van 26 februari 2019 in de zaak van FC Barcelona tegen de Europese Commissie (zaak T-86/16). Dit arrest is vooral relevant voor de bewijslast bij een selectief (belasting)voordeel. Dit voordeel stond in deze zaak niet al vast doordat FC Barcelona (tot 2016) onderworpen was aan een lager belastingpercentage (vennootschapsbelasting) dan de meeste andere Spaanse sportclubs. Volgens het Gerecht moet het tariefverschil in samenhang met andere onderdelen van het fiscale regime voor non-profitsportclubs onderzocht worden.

Dit overzicht van de inhoud van dit nummer geeft wel aan dat de focus van het tijdschrift gericht blijft op staatssteun. Waar zit dan de verandering in? Die zit hem in het bredere perspectief. Het is immers zo dat het recht inzake staatssteun niet goed beoefend kan worden zonder een gedegen kennis van het mededingingsrecht (inclusief de regels inzake ‘markt en overheid’), het aanbestedingsrecht en de (andere) beginselen die aan het Verdrag inzake de werking van de Europese Unie ten grondslag liggen. Het doel van de nieuwe ondertitel is om hieraan recht te doen door wat vaker aandacht aan deze aanverwante gebieden te besteden en dan vooral in situaties waarin ook elementen van staatssteun een rol spelen. Een voorbeeld van dit bredere perspectief is het artikel over kruissubsidiëring, aanbesteding en mededinging en het gelijke speelveld in het regionale spoorvervoer in Nederland. Daarin wordt naar aanleiding van een studie van de Autoriteit Consument & Markt en een vonnis van de Rechtbank Rotterdam over mededingingsrechtelijke aspecten van vermeende roofprijzen vooral de positie van de concessiehouder van het personenvervoer over het hoofdrailnet bij aanbestedingen in het regionale spoorvervoer onder de loep genomen. Het kabinet moet over het hoofdrailnet en de concurrentie in het regionale spoorvervoer volgend jaar enkele belangrijke knopen doorhakken.

Bij de keuze van artikelen en van te annoteren uitspraken en bij de invulling van de rubrieken zullen we dus voortaan meer oog proberen te hebben voor deze bredere context van staatssteun. Deze bredere context hebben we met de formule ‘overheid en markt’ ook in de ondertitel proberen te vangen. We hopen op een gouden greep en zullen na verloop van tijd aan de hand van de reacties van auteurs en abonnees beoordelen of die hoop is uitgekomen.