Redactionee.l Poortwachters
Frank Segers Het artikel is in de opmaak van het tijdschrift rechts als pdf beschikbaar.Alle instellingen die vallen onder de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) zijn poortwachters van het financiële stelsel. Op grond hiervan moeten instellingen controleren of hun dienstverlening wordt misbruikt voor witwassen of terrorismefinanciering. In dat kader moeten zij ook cliëntenonderzoek verrichten en (voorgenomen) ongebruikelijke transacties onverwijld melden aan de Financial Intelligence Unit. Het cliëntenonderzoek dient de instellingen in staat te stellen de zakelijke relatie, en de gedurende die relatie verrichte transacties, voortdurend te controleren. Voor zover het theoretisch-juridische gedeelte. De praktijk is echter weerbarstig. Dat blijkt ook uit de suggesties van zowel Rabobank-topman Wiebe Draijer als Chris Buijink, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken.1 Het zou banken toegestaan moeten worden om informatie te delen, zodat een bank weet dat een bepaalde klant al is geweigerd bij een andere bank. Buijink wil ook onderzoeken of het know your customer-proces en het monitoren van transacties niet gezamenlijk uitgevoerd kunnen worden zodat de banken – samen met de Financial Intelligence Unit en de opsporingsdiensten – naar het hele plaatje kunnen kijken. Hoe dan ook, het moge duidelijk zijn dat de poortwachtersfunctie volop in de schijnwerpers staat. Dat is de reden dat de redactie dit thema nu centraal zet. Zij hoopt ook dat zij met dit themanummer een bijdrage kan leveren aan de discussie. In het interview afgenomen door Dennis Mijnheer staan centraal Maarten Rijssenbeek, projectleider taskforce terrorismefinanciering en Yvonne Willemsen, hoofd veiligheidszaken bij de Nederlandse Vereniging van Banken. Zij schetsen de problematiek, de uitdagingen én de heilzame werking van publiek-private samenwerking op het gebied van terrorismefinanciering. Zoals een pilot waarin opsporingsdiensten vroegtijdig gegevens van (rechts)personen die in verband worden gebracht met terrorisme delen met banken. Met als resultaat: 300 hits. Bij een themanummer over poortwachters kunnen de bedrijven die activiteiten verrichten met betrekking tot digitale valuta niet ontbreken. De (nieuwe) poortwachters voor de toegang tot de digitale financiële markten ten opzichte van de reguliere, fiat financiële markten zijn immers ook belangrijk nu zij de toegang tot die digitale markten vormen en kunnen bewaken. Jonneke van Poelgeest gaat hier in haar bijdrage op in en komt tot de conclusie dat zowel de huidige als de nieuwe poortwachters tot de digitale financiële markten meer richtsnoeren kunnen gebruiken voor de toepassing van de anti-witwasregels. Regels die ook praktisch gezien uitvoerbaar zijn. Axel Gospodinov en Olivier Houppermans gaan in op een aantal recente witwaszaken om te bezien welke gemeenschappelijke kenmerken daaruit te destilleren zijn. Daarna gaan zij in op de vraag hoe instellingen dergelijke kenmerken op een praktische wijze kunnen toepassen om te helpen voorkomen dat via ogenschijnlijk fiscaal gedreven structuren wordt witgewassen. In het bijzonder wordt daarbij de rol van offshore vennootschappen nader bekeken Geert Vermeulen gaat specifiek in op de rol van banken als poortwachters in het financiële stelsel. Meer specifiek wordt gekeken – in het kader van het tegengaan van incidenten – naar de elementen (i) beheersmaatregelen, (ii) gedrag & cultuur en (iii) governance. Bij de governance gaat het dan met name ook over de compliancefunctie. Verder gaat Vermeulen in op de poortwachtersfunctie en de toekomst van de bankensector. In de bijdrage van Dennis Apperloo, Thierry van den Bergh en Roy Niewijk wordt een aantal uitdagingen weergegeven die banken in de praktijk ondervinden bij het voldoen aan hun poortwachtersfunctie. Zij beginnen met het kort uiteenzetten van het wettelijk kader en identificeren een aantal van deze uitdagingen onder dit wettelijk kader. Achtereenvolgens bespreken zij de wijze van invulling geven aan een aantal Wwft-termen, de aandachtspunten bij correspondentrelaties en de gevolgen van het versnipperde Europese toezicht. Voordat ze tot een afronding komen, geven ze een aantal handvatten die banken kunnen helpen bij het uitoefenen van hun poortwachtersfunctie. Poortwachters vervullen de rol van hoeders van het vertrouwen in de financiële sector. Maud Bökkerink, Karin van Beekum en Annemarije Schoonbeek geven aan dat ook betrokkenheid bij handelingen die weliswaar geen wetsovertredingen opleveren, maar wel anderszins indruisen tegen hetgeen volgens het ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer als betamelijk worden beschouwd – de zogenoemde maatschappelijke onbetamelijkheid – afbreuk kan doen aan dit vertrouwen. In dit kader onderzoeken zij aan de hand van de wetshistorie, achtergrond en ontwikkelingen de term maatschappelijke onbetamelijkheid. Daarbij wordt gekeken naar de wetgeving en de toezichtpraktijk en of hieruit handvatten kunnen worden gedestilleerd voor de invulling van het begrip. Ze sluiten af met een samenvatting en enkele praktische tips. Annechien Daalderop constateert dat bij de meeste ondernemingen is doorgedrongen dat zij voor overtredingen ook strafrechtelijk en bestuursrechtelijk kunnen worden aangepakt. Wat dat precies inhoudt, blijkt echter bij velen (nog) onbekend. Regelmatig worden ondernemingen namelijk overvallen door het feit dat overtredingen strafrechtelijke feiten (kunnen) opleveren. In het geval van poortwachters gaat het daarbij vaak om open normen of zorgplichten, waarbij de strafrechtelijke handhaving lijkt door te slaan naar risicoaansprakelijkheid. Van groot belang is dat poortwachters duidelijk weten onder welke regelgeving zij vallen en op basis daarvan een risicoanalyse maken van de bedrijfsvoering. Alleen zo kunnen de juiste risicomitigerende maatregelen worden genomen waarmee aan de poortwachtersrol tegemoet wordt gekomen en, als het onverhoopt misgaat, verwijtbaarheid zo veel mogelijk wordt voorkomen. In zijn artikel gaat Anton Dieleman in op de verantwoordelijkheid en taken van de accountant waarbij de poortwachtersrol wordt belicht vanuit de verschillende regelgeving die op de accountant van toepassing is. Benadrukt wordt de belangrijke rol die de accountant vervult om in zijn dagelijkse werkzaamheden tot uiting te brengen dat wet- en regelgeving voor hem cruciaal is. En tevens dat hij handelt in het algemeen belang – en dus als poortwachter. Dat betekent dat hij door de kwaliteit van zijn werkzaamheden de belangrijkste poortwachtersrol vervult. Want die rol vervult hij altijd (primair) in het publiek belang, aldus Dieleman. Toen Edgar Karssing al mijmerend bladerde door de Vertrouwensmonitor banken 2018 moest hij opeens denken aan Adam Smith. De auteur van Wealth of Nations – de bijbel van het kapitalisme – en algemeen gezien als de grondlegger van de economie. Het resultaat is het eerste deel van een drieluik. De rode draad is Das Adam Smith Problem. Wat is de relatie tussen economie en ethiek, tussen profit en principles? Wat vindt Adam Smith van de greed is goodfilosofie van Gordon Gekko? In de vaste rubriek van Antoni Brack wordt aandacht besteed aan de derde druk van de bundel Compliance in het financieel toezichtrecht. De bijdragen in het boek vormen een afspiegeling van de opvattingen over compliance van bij het financieel toezichtrecht betrokkenen zoals rechters, advocaten, compliance professionals en toezichthouders. Hèt centrale dubbelthema betreft de vraag van de positionering van de compliancefunctie in de drie verdedigingslinies en de hieraan verwante kwestie van de mate van onafhankelijkheid van de compliance officer. Namens de redactie wens ik u veel leesplezier!
