Klokkenluiderregelingen: Scheid Advies en Onderzoek
drs. G.P.H.M. Vermeulen
In het najaar van 2016 heb ik een artikel geschreven voor dit tijdschrift onder de titel ‘Klokkenluiders: Verraders of hoeders van de integriteit’?1 In mijn conclusie heb ik aangegeven dat ik neig naar het laatste. Inmiddels heb ik meer dan 10 jaar speak-up procedures gecoördineerd, waarbij ik enkele honderden meldingen heb behandeld. Een groot deel van deze meldingen betrof daadwerkelijke schendingen van het bedrijfsbeleid, waar ik anders niet zo snel achter was gekomen en die
Artikel kopen € 79,00 excl. BTW
In plaats van abonneren kunt u dit artikel ook afzonderlijk kopen.
nu in een relatief vroeg stadium geadresseerd konden worden. Ik ben deze melders dankbaar.2 Het is in het belang van de organisatie dat deze meldingen worden gemaakt, liefst in een vroeg stadium, en dat er op een goede manier mee wordt omgegaan. Dat is niet alleen mijn ervaring. Uit onderzoek van PWC onder een groot aantal bedrijven bleek enige tijd geleden dat zo’n 40% het slachtoffer was geworden van financieel-economische criminaliteit, met een gemiddeld verlies van 3 miljoen dollar per geval. In 43% van de gevallen was de fraude ontdekt na melding door een klokkenluider en dat was een hoger percentage dan het percentage ontdekkingen door de beveiliging, internal audit en de (externe) autoriteiten tezamen.3 Dat klokkenluiders zich melden is ook in het belang van de maatschappij. De afgelopen jaren hebben zij heel wat misstanden blootgelegd. Denk bijvoorbeeld aan de commotie die is ontstaan na publicatie van de Panama Papers. Door de openbaarmaking van de dossiers van Mossack Fonseca hebben overheden al voor zo’n 1,2 miljard dollar aan boetes en achterstallige belastingen kunnen opleggen.4 Regeringsleiders in IJsland en Pakistan moesten aftreden. Ook het witwasschandaal bij Danske Bank, Pilatus Bank, het Maleisische 1MDB schandaal, de Unaoil affaire, de corruptie bij SBM Offshore en vele andere onverkwikkelijke zaken zijn naar buiten gekomen door klokkenluiders. De acties van deze klokkenluiders resulteerden vaak jaren later in aanpassingen van de wet- en regelgeving. Denk bijvoorbeeld aan de toenemende internationale coördinatie bij het tegengaan van belastingontwijking, de aanscherping van de antiwitwaswetgeving en de totstandkoming van publieke UBO-registers (Ultimate Beneficial Owners). Helaas loopt het niet altijd goed af met klokkenluiders. In Nederland denken veel mensen bij het woord ‘klokkenluider’ direct aan Ad Bos, die de bouwfraude openbaarde maar vervolgens werkloos werd en nog wat later volledig berooid in een caravan bleek te wonen. Dat is geen aantrekkelijk toekomstbeeld voor mensen die twijfelen of ze een misstand aan de kaak moeten stellen. Volgens een vorig jaar gepubliceerd artikel hebben klokkenluiders in Nederland zelfs significant meer last van gezondheidsproblemen.5 In een recente blog post geeft Matt Kelly aan dat in de afgelopen twee jaar het aantal klachten over vergeldingsmaatregelen, ingediend via de klokkenluiderregeling, met 27% is toegenomen.6 Dat lijkt geen positieve ontwikkeling. Aan de andere kant hadden medewerkers blijkbaar wel voldoende vertrouwen in de klokkenluiderprocedure om daar melding te maken van de vergelding; er zit een positief randje aan deze ontwikkeling. In Nederland loopt het aantal klokkenluiderzaken, waarvan bekend is dat het slecht afliep met de klokkenluider, in de tientallen. Aan de andere kant wordt er waarschijnlijk, afgaande op mijn eigen ervaring, duizenden keren per jaar gebruik gemaakt van speak-up procedures Meer in het algemeen zijn statistieken over meldingen door klokkenluiders vaak op meerdere manieren te interpreteren. In Nederland loopt het aantal klokkenluiderzaken, waarvan bekend is dat het slecht afliep met de klokkenluider, in de tientallen. Aan de andere kant wordt er waarschijnlijk, afgaande op mijn eigen ervaring, duizenden keren per jaar gebruik gemaakt van speak-up procedures. Daaruit zou je ook kunnen afleiden dat het percentage gevallen waarin het misgaat klein is. Uit onderzoek van Navex blijkt bijvoorbeeld dat het percentage klachten over vergelding rond de 1% schommelt.7 In onderzoek van ECI in 13 landen daarentegen gaf 36% van de medewerkers, die een mogelijke misstand hadden gemeld, aan dat zij het gevoel hadden vervolgens benadeeld te worden.8 In de Verenigde Staten blijkt dit percentage volgens ECI zelfs gestegen te zijn van 22% in 2013 naar 44% in 2017.9 Naarmate de melding het gedrag van een hoger niveau management betreft, is de kans op vergelding ook groter.10 Dat zijn verontrustende ontwikkelingen. En de Verenigde Staten lopen nog wel voorop met de wettelijke bescherming van klokkenluiders. Het lijkt nog steeds noodzakelijk maar schijnbaar ook moeilijk om klokkenluiders te beschermen.11 Ik was dan ook enthousiast over de totstandkoming van het Huis voor Klokkenluiders (het Huis), ondanks dat er een aantal weeffouten in de opzet leek te zitten. Nederland leek hiermee een trendsetter te worden buiten de Verenigde Staten.12 Is dit door andere landen ook opgepikt? Wat zijn de ontwikkelingen in het buitenland? Hoe gaat het nu met het Huis? En zijn klokkenluiderregelingen in Nederland inderdaad verbeterd? Deze vragen zal ik hieronder proberen te beantwoorden. Aan het einde zal ik nog enkele woorden wijden aan de relatie tussen een speak-up cultuur en de financiële resultaten van organisaties.
UÂ heeft op dit moment geen toegang tot de volledige inhoud van dit product. U kunt alleen de inleiding en hoofdstukindeling lezen.
Wanneer u volledige toegang wenst tot alle informatie kunt u zich abonneren of inloggen als abonnee.
